Zatoki przynosowe są to małe jamy powietrzne w obrębie czaszki wysłane błoną śluzową, otaczające jamę nosową, których rola nie została jednoznacznie wyjaśniona. Pojemność wszystkich zatok przynosowych u dorosłego człowieka wynosi około 80 cm3. Służą one jako rezonatory głosu, a także nieznacznie zmniejszają masę czaszki. Maja też znaczenie w utrzymaniu stałej temperatury w obrębie podstawy czaszki oraz spełniają funkcje ochronne dla mózgowia w razie urazu. Wyróżnia się parzyste zatoki czołowe, szczękowe, klinowe oraz zmienne pod względem liczby - zatoki sitowe. Każda z zatok posiada małe ujście do jamy nosowej, przez które wydzielina błony śluzowej zatok (śluz) ewakuuje się na zewnątrz do jamy nosowej a następnie do gardła. Do światła największej z zatok - szczękowej - mogą wpuklać się korzenie ostatnich czterech zębów górnych, wskutek czego stany zapalne z ich miazgi mogą łatwo przejść na błonę śluzową zatoki.
Jakie choroby mogą rozwinąć się w zatokach przynosowych?
W zatokach podczas zwykłego przeziębienia może gromadzić się wydzielina śluzowa, która ulegając zakażeniu bakteriami często wywołuje ostre zapalenie zatok (jednej lub kilku). Czasami zakażenie przedostaje się do zatok przez sąsiadujące zębodoły chorych zębów górnych lub po ich usunięciu. Powodem zapalenia zatok może być również alergia oraz urazy, na które są szczególnie narażone zatoki czołowe i szczękowe.
- zatoki_przynosowe-1.gif (13.16 KiB) Przejrzano 736 razy
- zatoki_przynosowe-2.gif (28.31 KiB) Przejrzano 736 razy
W wielu przypadkach, zwłaszcza kiedy obrzęk błony śluzowej nosa i zatok powoduje długotrwałą niedrożność ujść naturalnych zatok, ostre ich zapalenie przechodzi w stan przewlekły, a wtedy błona śluzowa wyściełająca zatoki przerasta, tworząc niekiedy polipy często widoczne również w nosie. Należy też pamiętać o możliwości rozwoju procesu nowotworowego w zatokach.
Jakie objawy powinny nas zaniepokoić?
W ostrych i przewlekłych zapaleniach zatok występuje szereg objawów wspólnych:
pulsujący, rozpychający ból w okolicy czołowej i podczołowej
"zatkanie" nosa
wydzielina ropna lub śluzowo-ropna, obecna w nosie, często spływająca po tylnej ścianie gardła, zmuszająca do kaszlu i odchrząkiwania
upośledzenie węchu
gorączka lub stany podgorączkowe
ból głowy
w przypadku ostrego zapalenia zatok może wystąpić niedosłuch.
Dolegliwości w przypadku ostrego zapalenia zatok są znacznie silniejsze niż w przypadku przewlekłego zapalenia. Jeśli chory zgłosi się, z takimi objawami do lekarza laryngologa, zleci on na pewno wykonanie zdjęcia radiologicznego (rtg) zatok i na jego podstawie rozpocznie leczenie.
Jak można wyleczyć chore zatoki?
Im wcześniej zgłosisz się do lekarza, tym większa jest szansa na ich całkowite wyleczenie. Jeśli objawy nie trwają długo, można czasami wyleczyć je antybiotykami i lekami obkurczającymi błonę śluzową. W przypadkach bardziej nasilonych konieczna będzie jedna lub kilka punkcji zatok (nakłuć przez jamę nosową) i jej płukanie. Punkcja jest zabiegiem niebolesnym, a wkrótce po niej objawy mogą nawet całkowicie ustąpić. Jeżeli objawy trwają długo, trzeba będzie, dla ułatwienia wypływu wydzieliny patologicznej zlikwidować wszelkie przeszkody utrudniające przewietrzanie zatok. Temu celowi służą operacje wewnątrznosowe, tzw. FESS (ang. functional endoscopic sinus surgery) wykonywane z dojścia przez nos. Zabiegi te wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, w warunkach sali operacyjnej przy (użuciu endoskopów lub/i mikroskopu operacyjnego). Ich celem jest stworzenie warunków dobrej wentylacji oraz prawidłowego odpływu wydzieliny błony śluzowej zatok. Jeśli u chorego stwierdzi się przed zabiegiem skrzywienie przegrody nosa lub przerost małżowin nosowych, podczas tych operacji wykonuje się także plastykę przegrody nosa i/lub korekcję małżowin. Po takim zabiegu błona śluzowa powinna wyzdrowieć, jednak czasami bardzo nasilone zmiany muszą być usunięte radykalnie na drodze operacji zewnątrznosowej (z przecięciem błony śluzowej oraz kości i otwarciem zatok pod wargą górną), w czasie której usuwa się całkowicie zmiany przerostowe w zatoce.
Po operacjach zatok nie ma przeciwwskazań do uprawiania sportów, w tym pływania, nurkowania, które nie są zalecane w przypadku chorób zatok.
Jakie mogą być konsekwencje zaniechania leczenia?
Jeśli nie zgłosisz się do lekarza wkrótce po pojawieniu się objawów choroby, może się zdarzyć, że nasilą się one do tego stopnia, że stan zapalny rozprzestrzeni się na sąsiadujące tkanki lub przejdzie w stan przewlekły, bardzo trudno poddający się zwykłemu leczeniu. Treść ropna zalegająca w nie leczonych zatokach staje się ogniskiem siejącym dla całego organizmu, mogąc być przyczyną wielu groźnych chorób (tzw. odogniskowych), a także wyzwalać lub wzmagać alergie. Zaburzenia drożności nosa towarzyszące zapaleniom zatok mogą być powodem nadmiernie nasilonej duszności w przebiegu astmy oskrzelowej. Poza tym zawsze należy pamiętać o tym, że "zwykłe" objawy stanu zapalnego mogą towarzyszyć zmianom nowotworowym. Pamiętaj, że leczenie ostrych i przewlekłych zapaleń zatok daje dobre wyniki leczenia. Dlatego nie zwlekaj z rozpoczęciem leczenia i zgłoś się do swego laryngologa.
(Opracowanie merytoryczne: dr n. med. Katarzyna Nowak)