Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Schorzenia i wady układ krążenia, układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienie tętnicze, choroby tętnic i żył
Asystentka

Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Post autor: Asystentka »

lek. med. Monika Karlikowska
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Co to jest niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza i jakie są jej przyczyny?

Niedokrwistość, inaczej anemia, jest stanem, w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w ich wnętrzu występuje zbyt mała ilość hemoglobiny.

Najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest niedobór żelaza. Pierwiastek ten stanowi podstawowy element składowy hemoglobiny, zapewniający prawidłową budowę i działanie krwinki czerwonej. W ludzkim organizmie żelazo jest przechowywane w dwóch pulach. Pierwsza stanowi żelazo krążące we krwi, użytkowane „na bieżąco” do produkcji hemoglobiny, przenoszone przez specjalne białko transportujące – transferynę. Druga pula to właściwy magazyn żelaza przechowywanego w formie związanej z białkami – ferrytyną i hemosyderyną. W przypadku niedoboru żelaza dochodzi do stopniowego opróżniania obu tych magazynów, a w konsekwencji do upośledzenia produkcji krwinek czerwonych. Powstaje ich mniej, są drobniejsze, a w swoim wnętrzu mają mniejszą ilość hemoglobiny. Wpływa to na stopniowe pogorszenie stanu zdrowia i wystąpienie objawów klinicznych niedokrwistości.

Żelazo jest pierwiastkiem, który organizm pozyskuje z dostarczanego pokarmu. Jest wchłaniane w jelitach wraz z innymi substancjami odżywczymi, a następnie drogą krwi transportowane w organizmie. U kobiet fizjologicznym miejscem utraty żelaza są krwawienia miesięczne. Biorąc pod uwagę wymienione aspekty krążenia żelaza w organizmie, przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza są następujące:

niedostateczna ilość żelaza w przyjmowanych pokarmach, np. w przypadku nieprawidłowo zbilansowanej diety – brak dowozu substancji niezbędnych do tworzenia krwinek czerwonych skutkuje wyczerpaniem zapasów żelaza w organizmie; niedoborom żelaza sprzyja również zbyt wczesne wprowadzenie do diety dziecka mleka krowiego (poniżej 12. miesiąca życia),
zbyt małe wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego – jeśli dieta jest prawidłowo zbilansowana, ale nie ma możliwości przyswojenia substancji zawartych w pożywieniu; przykładem mogą być pacjenci, którzy przebyli zabieg usunięcia żołądka lub fragmentu jelita (powierzchnia wchłaniania została zmniejszona, więc może ono przebiegać w mniej sprawny sposób); do tej grupy należą również chorzy na nieswoiste zapalenia jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita, chorobę Leśniowskiego i Crohna) oraz celiakię – choroby te powodują nieprawidłową budowę i funkcjonowanie ścian jelit, a więc również upośledzone wchłanianie żelaza; dieta predysponująca do zaburzeń wchłaniania żelaza to m.in. dieta ubogobiałkowa, a także bogata w otręby, płatki owsiane, nasiona roślin strączkowych, orzechy i pestki,
zwiększone zapotrzebowanie na żelazo – gdy należy zadbać o uzupełnianie tego pierwiastka, np. ciąża i karmienie piersią, wcześniactwo, dzieci, które podczas porodu utraciły znaczną ilość krwi, okres dojrzewania, a także okresy zwiększonej produkcji krwi, np. w trakcie leczenia innego rodzaju anemii,
zwiększona utrata krwi (najczęstsza przyczyna) – może do niej dochodzić na skutek krwawień:

z przewodu pokarmowego – na skutek takich chorób, jak wrzody żołądka i dwunastnicy, zapalenie śluzówki żołądka, guzy lub polipy jelita, a także guzki krwawnicze (tzw. hemoroidy) i zapalenie jelita wywołane zbyt wczesnym wprowadzeniem mleka krowiego do diety niemowlęcia,
z dróg rodnych, np. w zaburzeniach miesiączkowania (zbyt częste i obfite miesiączki),
z dróg moczowych (krwiomocz) – w chorobach nerek,
z układu oddechowego (przewlekłe krwioplucie),
po zabiegach chirurgicznych,
w wyniku urazów.

Na niedokrwistość z niedoboru żelaza najczęściej narażone są wcześniaki, dzieci z ciąż mnogich oraz niemowlęta matek leczonych z powodu niedoboru żelaza w ciąży.
Jak często występuje niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza?

Anemia z niedoboru żelaza jest najczęstszym rodzajem niedokrwistości. Szacuje się, że występuje u około 40% dzieci w wieku do 2 lat, w tym u ponad 60% dzieci wychowywanych w złych warunkach socjalnych.
Jak się objawia niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza?

Wspólne objawy wszystkich rodzajów niedokrwistości obejmują:

osłabienie, łatwą męczliwość,
upośledzenie koncentracji i uwagi, trudności szkolne,
bóle, zawroty głowy,
kołatania serca, duszności,
bladość skóry i śluzówek wewnątrz jamy ustnej, spojówek.

W przypadku niedoboru żelaza obserwuje się również osłabienie kondycji włosów (cienkie, łamliwe, łatwo wypadające) i zmiany paznokci (blade, z podłużnymi prążkami i rowkami), a także suchość skóry. Czasami zmienia się wygląd języka – następuje wygładzenie powierzchni z towarzyszącym bólem i pieczeniem, a także pojawia się spaczone łaknienie – zwłaszcza u dzieci można zaobserwować apetyt np. na krochmal, surowy ryż, glinę lub kredę. U niemowląt może wystąpić zwiększone pragnienie, apatia, niechęć do ssania, trudności w karmieniu, a także opóźnienie rozwoju.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów niedokrwistości (anemii) z niedoboru żelaza?

Jeśli u dziecka obserwuje się wymienione powyżej objawy, konieczna jest konsultacja lekarza pierwszego kontaktu i wykonanie badań diagnostycznych. Wielu cennych informacji dostarcza morfologia krwi obwodowej.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza?

Najczęściej rozpoznanie to ustala się na podstawie oceny kilku parametrów. Podstawowym badaniem jest morfologia krwi – w przypadku anemii występuje zmniejszona liczba czerwonych krwinek (w wynikach badań często oznacza się je skrótem RBC), a także zmniejszone stężenie hemoglobiny (skrót Hb lub Hgb). W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość klasyfikuje się jako łagodną, umiarkowaną, ciężką lub zagrażającą życiu (Hb <6,5 g/dl).

Ważna jest także ocena parametrów krwinki czerwonej – dla niedokrwistości z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości (a więc zmniejszony parametr MCV w morfologii) i mniejszej zawartości hemoglobiny (zmniejszone parametry MCH, MCHC). Należy pamiętać, że wartości prawidłowe różnią się w zależności od wieku dziecka. Przed interpretacją wyniku badania warto się upewnić, czy podana przez laboratorium norma dostosowana jest do wieku badanego dziecka, lub poprosić o ocenę lekarza pediatrę.

Kolejnym krokiem w diagnostyce jest ocena stężenia żelaza w surowicy krwi. W wątpliwych przypadkach można wykonać tzw. krzywą żelazową, czyli próbę obciążenia żelazem. Polega na oznaczenie stężenia żelaza na czczo, a także po doustnym przyjęciu preparatu żelaza. Badanie to ocenia prawidłowość wchłaniania żelaza w jelitach. Ocena poszczególnych magazynów pierwiastka polega na badaniu stężenia ferrytyny, co odzwierciedla zmagazynowaną pulę żelaza. Pula krążąca oceniana jest za pomocą oznaczenia stężenia transferyny i całkowitej zdolności wiązania żelaza (total iron binding capacity – TIBC) oraz stężenia rozpuszczalnego receptora transferyny w surowicy.
Zatem na niedobór żelaza wskazują:

zmniejszone stężenie hemoglobiny,
zmniejszona liczba krwinek czerwonych, małe krwinki, mniej hemoglobiny w ich wnętrzu,
zmniejszone stężenie żelaza w surowicy krwi,
zwiększone TIBC,
zwiększone stężenie transferyny i rozpuszczalnej postaci receptora transferyny,
zmniejszone stężenie ferrytyny.

Ponieważ u dzieci powyżej 2. roku życia anemia z niedoboru żelaza jest często spowodowana różnymi – niekiedy poważnymi – chorobami, konieczne może być wykonanie poszerzonych badań diagnostycznych w celu wykrycia przyczyny niedoboru żelaza. Lekarz może zalecić wykonanie gastroskopii, badań obrazowych przewodu pokarmowego, badań w kierunku celiakii i zakażenia Helicobacter pylori, badania ogólnego moczu, krwi utajonej w stolcu lub innych badań diagnostycznych w razie podejrzenia określonej choroby.
Jakie są metody leczenia niedokrwistości (anemii) z niedoboru żelaza?

Podstawą leczenia anemii z niedoboru żelaza jest stosowanie preparatów żelaza, które niemal zawsze podaje się w postaci doustnej. W celu poprawy wchłaniania żelaza stosuje się czasami preparaty skojarzone w witaminą C lub podaje tę witaminę dodatkowo w trakcie leczenia. Preparaty żelaza należy przyjmować regularnie i zgodnie z zaleceniami producenta. Podczas prawidłowo stosowanego leczenia można zaobserwować szybkie zwiększenie parametrów morfologii krwi – zwiększenie stężenia Hb o około 2 g/dl następuje w ciągu około 33 tygodni od rozpoczęcia leczenia. Preparat żelaza należy jednak stosować przez około 4–6 miesięcy, ponieważ początkowo organizm zużywa dostarczane żelazo „na bieżąco” w celu produkcji krwinek. Dopiero po kilku tygodniach uzupełniana jest pula „zapasów” żelaza, dlatego nie powinno się przerywać leczenia żelazem po wyrównaniu parametrów morfologii krwi. Należy pamiętać, że podczas stosowania żelaza stolce dziecka mogą zmienić barwę i konsystencję. Może wystąpić skłonność do zaparć oraz ciemne, niemal czarne zabarwienie kału – jest to całkowicie prawidłowe zjawisko, które ustępuje po zakończeniu leczenia.

W nielicznych rzadkich przypadkach u pacjentów nietolerujących preparatów żelaza podawanych doustnie lub cierpiących na ciężkie zaburzenia wchłaniania preparaty żelaza podaje się dożylnie. Ponieważ żelazo podawane dożylnie może mieć poważne działania niepożądane, w tym reakcje alergiczne, podanie tego leku poprzedzone jest z reguły tzw. dawką testową.
Niezbędnym elementem leczenia anemii z niedoboru żelaza jest stosowanie prawidłowej diety, bogatej w czerwone mięso i podroby, a także produkty pełnoziarniste. Należy pamiętać, że żelazo wchłania się lepiej, gdy spożywane jest z produktami bogatymi w witaminę C (owoce, warzywa). Z kolei wchłanianie żelaza osłabiają produkty mleczne, a także związki zawarte w kawie i herbacie oraz duża ilość błonnika.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niedokrwistości (anemii) z niedoboru żelaza?

Tak, niedokrwistość z niedoboru żelaza jest całkowicie wyleczalna. Warunkiem skuteczności leczenia jest stosowanie preparatów żelaza zgodnie z zaleceniami lekarza do kilku miesięcy po normalizacji morfologii krwi. W przypadku anemii z niedoboru żelaza spowodowanej innymi chorobami oprócz podawania preparatów żelaza konieczne jest leczenie choroby podstawowej (np. powodującej przewlekłe krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite krwawienia miesiączkowe, czy zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym).
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia niedokrwistości (anemii) z niedoboru żelaza?

Po odstawieniu preparatów żelaza warto zwrócić uwagę na stosowanie prawidłowo zbilansowanej diety. Proszę pamiętać, że również dieta wegetariańska nie jest przeciwwskazana, pod warunkiem prawidłowo komponowanych posiłków.

Niekiedy lekarz zaleci okresowe wykonywanie morfologii krwi, np. co kilka miesięcy lub w razie objawów wskazujących na anemię.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na niedokrwistość (anemię) z niedoboru żelaza?

Profilaktyka zachorowania na niedokrwistość z niedoboru żelaza obejmuje głównie prawidłową dietę. W pewnych sytuacjach wskazane jest przyjmowanie preparatów żelaza w małych dawkach w celu zapobiegania wystąpieniu anemii z niedoboru żelaza. Należą do nich:

osoby przewlekle stosujące dietę bezmięsną lub ubogą w produkty mięsne,
wcześniaki,
noworodki z ciąż mnogich,
noworodki z anemią stwierdzoną po porodzie,
noworodki, które w trakcie porodu utraciły krew,
niemowlęta po konflikcie serologicznym.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post