Określenia stosowane w badaniach onkologicznych

Choroby nowotworowe, ich rozpoznawanie oraz leczenie.
admin. med.

Określenia stosowane w badaniach onkologicznych

Post autor: admin. med. »

Omówienie określeń onkologicznych
Onkologia
Onkologia (z greckiego onkos = guz) jest to nauka zajmująca się całokształtem zagadnień związanych z procesem nowotworowym. Bada przyczyny występowania, mechanizmy powstawania, sposoby zapobiegania i wykrywania oraz metody leczenia chorób nowotworowych.

Nowotwór
Nowotwór jest to złożony proces patologiczny przebiegający w komórce prawidłowej, która przestaje podlegać normalnym mechanizmom kontrolującym wzrost i różnicowanie komórek. Początkowo dzieje się to w miejscu pierwotnej zmiany, potem dochodzi do naciekania otaczających tkanek, wreszcie do przemieszczania i namnażania się zmienionych komórek w miejscach odległych (tworzą się przerzuty)

W języku potocznym utarło się mówić "rak" na wszystkie nowotwory złośliwe, ponieważ najczęstszymi nowotworami złośliwymi są właśnie raki (ponad 90%). Nowotwory klasyfikuje się według typu komórki, z której powstają i tak np. nowotwór złośliwy pochodzący z:

- nabłonka gruczołowego nosi nazwę - rak gruczołowy (adenocarcinoma);
- nabłonka płaskiego - rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale);
- tkanki tłuszczowej - tłuszczakomięsak (liposarcoma);
- tkanki włóknistej - włókniakomięsak (fibrosarcoma);
- tkanki naczyniowej - złośliwy śródbłoniak krwionośny (hemangiosarcoma);
- tkanki szpikowej - białaczka (leucemia);
- tkanki limfatycznej - ziarnica złośliwa (lymphogranulomatosis maligna);
- zawiązków narządowych - struniak (chordoma);
- tkanki nerwowej - glejak (glioblastoma);
- tkanki barwnikotwórczej - czerniak złośliwy (melanoma malignum);
- komórek zarodkowych - rozrodczak (dysgerminoma), itp.

Natomiast nowotwór niezłośliwy rozwijający się z:

- nabłonka powierzchniowego nosi nazwę - brodawczak (papilloma);
- nabłonka gruczołowego - gruczolak (adenoma);
- tkanki łącznej włóknistej - włókniak (fibroma);
- tkanki tłuszczowej - tłuszczak (lipoma);
- w niektórych guzach występują elementy nabłonkowe i łącznotkankowe np. gruczolakowłókniak (fibroadenoma).

W typowym rozpoznaniu lekarskim podaje się oprócz nazwy nowotworu jeszcze miejsce wyjścia nowotworu, i tak np.: rak gruczołowy sutka prawego (adenocarcinoma mammae dextrae), rak płaskonabłonkowy oskrzela lewego (carcinoma planoepitheliale bronchi sinistrae), tłuszczakomięsak uda prawego (liposarcoma femoris dextrae), czerniak złośliwy skóry grzbietu (melanoma malignum cutis dorsi), itp. Liczne odmiany nowotworów powstają w różnych typach ludzkich tkanek, a wspólną ich cechą jest "nowotworzenie", czyli tworzenie guzów. Powstałe guzy nowotworowe wykazują znaczną zmienność właściwości biologicznych - stąd podział na łagodne, półzłośliwe i złośliwe.

Nowotwór łagodny (niezłośliwy)
Nowotwór łagodny niezłośliwy (z łacińskiego neoplasma benignum) utworzony jest z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie daje przerzutów, a po należytym jego usunięciu nie powstaje wznowa (ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu) - jest całkowicie wyleczalny. Jego szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, czy też zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie np. sercu, rdzeniu kręgowym.

Nowotwór półzłośliwy
Nowotwór półzłośliwy (z łacińskiego neoplasma semimalignum) jest to nowotwór o miejscowej złośliwości. Charakteryzuje się dużą masą tkankową uciskającą otoczenie, zdolnością naciekania i niszczenia otoczenia, nawrotowością, zdolnością wszczepiania. Praktycznie nie daje on przerzutów, ale zdolność ta potencjalnie w nim istnieje i może ujawnić się nieraz bardzo późno, po wielu zabiegach chirurgicznych i wznowach. Z tego względu nowotwory półzłośliwe wymagają starannego podejścia chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia.

Nowotwór złośliwy
Nowotwór złośliwy (z łacińskiego neoplasma malignum) wykazuje duży stopień zaburzeń w zróżnicowaniu, dojrzewaniu i budowie tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, naciekająco, niszczy zaatakowane tkanki (Ryc.11-2). Wnika do naczyń, dając przerzuty odległe drogą chłonną lub krwionośną. Nie wycięty w granicach tkanek zdrowych, daje wznowy.

Hyperplazja (rozrost)
Hyperplazja (z łacińskiego hyperplasia) jest to mnożenie się (rozplem) komórek nienowotworowych. Może być wynikiem naturalnej reakcji organizmu na bodziec, typowym tego przykładem jest powiększenie węzłów chłonnych szyi z powodu zakażenia bakteryjnego gardła. Mnożące się limfocyty w węźle chłonnym powodują jego powiększenie. Hyperplazja nie daje przerzutów ani nie nacieka sąsiednich narządów, jednakże może być przyczyną miejscowych zaburzeń. Kolejnym przykładem, gdzie nie jest znany czynnik etiologiczny (sprawczy) może być łagodny przerost gruczołu krokowego (przerosty). Powiększony gruczoł uciska cewkę moczową, powodując znaczne utrudnienie w oddawaniu moczu, a w końcowym stadium bezmocz i uszkodzenie nerek.

Dysplazja
Dysplazja (z łacińskiego dysplasia) jest to stan przejściowy pomiędzy rozrostem (hyperplazja) a nowotworem. Ten termin najlepiej opisuje zjawisko, w którym nabłonek proliferuje (rozrasta się), tworząc obraz mikroskopowy tkanki nowotworowej rozrastającej się w prawidłowych tkankach, lecz nie nacieka ich i nie daje przerzutów jak typowa tkanka nowotworowa. Terminu tego używa się również dla określenia zmian proliferacyjno-zanikowych zachodzących w sutku pod wpływem zaburzeń hormonalnych. Z uwagi na to, że tego typu zmiany w sutku najczęściej nie są stanem przednowotworowym, nazywa się je łagodnymi dysplazjami sutka.

Anaplazja (atypia)
Anaplazja (z łacińskiego anaplasia) jest to zespół cech morfologicznych charakterystyczny dla struktury tkankowej nowotworów złośliwych. Komórki stają się mniej dojrzałe, zatracają zdolność różnicowania, zaczynają samodzielnie egzystować i szybko się mnożyć.

Stan przednowotworowy
Stanem przednowotworowym określa się taki proces patologiczny, w wyniku którego może rozwinąć się nowotwór. Stan ten w obrębie określonych tkanek zwiększa ryzyko rozwoju w nich nowotworu. Określenie to dotyczy dużej liczby stanów patologicznych. Należy zaznaczyć, że nie wszystkie one ulegają z jednakową częstością przemianie nowotworowej.
W rozwoju stanów przednowotworowych istotną rolę odgrywają tzw. czynniki rakotwórcze. Wywołują one różne stany przednowotworowe, które mogą trwać nawet 20-30 lat. Ze względu na różnorodność rozwoju zmian przednowotworowych podzielono je na:
- zmiany uważane za właściwe stany przednowotworowe, tj. takie, z których częściej rozwija się rak - zmiany te wymagają leczenia chirurgicznego;
- zmiany, które są podłożem stanów przednowotworowych
- leczenie polega na wyeliminowaniu czynników drażniących;
- zmiany, które w istocie nie są stanami przednowotworowymi, ale w ich obrębie częściej rozwijają się nowotwory.

Rak przedinwazyjny
Synonimem raka przedinwazyjnego (z łacińskiego carcinoma praeinvasivum) są: rak śródnabłonkowy, rak w miejscu" (z łacińskiego carcinoma in situ), rak 0o, rak nienaciekający.
W obrazie mikroskopowym rozrost komórek o cechach nowowtoru złośliwego obserwuje się jedynie w zakresie nabłonka. Rak przedinwazyjny tym różni się od raka inwazyjnego, że nie nacieka podścieliska i nie daje przerzutów. Usunięcie nowotworu zmienionego nabłonka z niewielkim tylko marginesem otaczających tkanek prowadzi do całkowitego wyleczenia.

Stopień złośliwości histologicznej nowotworu
W niektórych nowotworach złośliwych możliwa jest ocena złośliwości na podstawie kryteriów histologicznych. Zwykle podziały uwzględniają trzy lub cztery stopnie złośliwości, oznaczając je cyframi rzymskimi.

W zależności od stopnia dojrzałości komórkowej (czyli podobieństwa nowotworu do tkanki, z której pochodzi) nowotwory klasyfikuje się jako:
- dobrze zróżnicowane (Io);
- umiarkowanie zróżnicowane (IIo);
- mało zróżnicowane (IIIo);
- niezróżnicowane lub anaplastyczne, jeżeli występuje utrata identyczności z tkanką, z której pochodzą.

Klasyfikacja histologiczna nowotworu jest podstawową metodą wyboru metody leczenia, a także jest pomocna w planowaniu zakresu działań terapeutycznych i rokowania.

Stopień zaawansowania klinicznego nowotworu
Po ustaleniu rozpoznania, ocena rozległości i szerzenia się nowotworu jest podstawowym warunkiem właściwego postępowania leczniczego. Klasyfikację tę oznacza sie symbolem TNM (ryc. 11-3). Ma ona na celu ocenę rozległości procesu nowotworowego i jest oparta na określeniu trzech elementów:
- T (tumor) - guz,
- N (nodulus) - węzły chłonne,
- M (metastasis) - przerzuty odległe.
Dodanie do tych symboli liczb dokładnie odzwierciedla stopień klinicznego zaawansowania procesu nowotworowego.

Klasyfikacja TNM pomaga w planowaniu leczenia i w ocenie jego wyników, daje wskazówki co do rokowania.
Obrazek
Ryc.11-11 Schemat badania mammograficznego


Badania przesiewowe
Nazwa "badanie przesiewowe" (z angielskiego screening) jest używane jako synonim "wczesnego wykrywania" lub "profilaktyki wtórnej" i obejmuje działania wśród osób bez objawów choroby w celu wykrycia choroby w okresie bezobjawowym lub przedklinicznym. Przyjęto założenie, że rozpoznanie i leczenie w okresie bezobjawowym daje lepsze wyniki, niż gdyby te działania wykonywano dopiero w okresie, gdy wystąpią objawy kliniczne. Badania przesiewowe można wdrażać w dużej populacji - wówczas nazywa się badaniem przesiewowym masowym i można je stosować celem wczesnego wykrywania raka sutka, raka szyjki macicy, raka okrężnicy i odbytnicy.
Badania przesiewowe dotyczą także innych chorób nienowotworowych.
lek. med. Jarosław Skokowski
Opracowano na podstawie:
Wybrane pojęcia z onkologii
"Encyklopedia Badań Medycznych"
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996
źródło: zdrowie.med.pl
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post