Porażenie i niedowład

Choroby obwodowego układu nerwowego i ośrodkowego układu nerwowego, Depresje i nerwice.
Asystentka

Porażenie i niedowład

Post autor: Asystentka »

dr hab. n. med. Piotr Kopiński
NZOZ "Atopia", Kraków
Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia
Co to jest porażenie i/lub niedowład i jaki jest mechanizm ich powstawania?

Porażenie polega na całkowitej niezdolności do wykonania ruchów (poszczególnymi mięśniami lub ich grupą; jedną, obiema lub wszystkimi kończynami, może także dotyczyć głowy i tułowia). Tradycyjnie porażenie jest określane jako „paraliż” (od łacińskiego określenia paralysis).

Z kolei przez niedowład (łac. paresis) rozumie się ograniczenie zakresu ruchów lub zmniejszenie siły mięśni. Na przykład niedowład kończyny górnej, zwłaszcza dłoni, powoduje, że ruchy stają się nieprecyzyjne, niezgrabne; niemożliwe bywa wykonanie takich czynności jak pisanie, rysowanie, uściśnięcie dłoni, itp. Niedowład stanowi więc niejako stan pośredni pomiędzy porażeniem a prawidłową czynnością ruchową.

Dla prawidłowego zrozumienia problemu porażenia i niedowładu należy pamiętać, że droga od kory mózgowej (gdzie zapada decyzja o wykonaniu ruchu) do mięśni (które ten ruch wykonują), prowadzi przez dwa neurony, czyli komórki nerwowe z wypustkami. Najważniejsza z tych wypustek to tzw. akson, który zawsze odprowadza impuls od komórki na zewnątrz, do innych komórek.
budowa-neuronu.jpg
Górny neuron ruchowy (górny motoneuron) mieści się w korze mózgowej (tzw. polu ruchowym kory) i odprowadza sygnał z kory mózgowej do rdzenia kręgowego. Jego akson jest bardzo długi i szybko przewodzi sygnał przebiegając przez mózg (aksony wielu neuronów ruchowych biegną w dół ciała, pęczkami, które na wysokości pnia mózgu, na jego podstawie, zbiegają się tworząc tzw. piramidy), rdzeń przedłużony i rdzeń kręgowy. Dopiero tutaj akson górnego neuronu ruchowego dociera do dolnego neuronu ruchowego (dolny motoneuron), który znajduje się generalnie na tym poziomie, co odpowiadający mu mięsień.

Dolny neuron ruchowy zlokalizowany jest w tzw. rogu przednim rdzenia kręgowego. Stąd wychodzi jego akson, który wraz z aksonami innych neuronów opuszcza kanał kręgowy (gdzie mieści się rdzeń kręgowy) tworząc albo nerwy wyłącznie ruchowe, albo składowe ruchowe nerwów mieszanych (w uproszczeniu – nerwów ruchowo-czuciowych). Aksony dolnego motoneuronu, biegnące w tych nerwach dochodzą do mięśni. Przewodzenie bodźca przez nerw (tzw. fala depolaryzacji) uruchamia skurcz mięśnia, dzięki specjalnemu połączeniu (złączu) nerwowo-mięśniowemu.

Jak widać, droga jaką przemierza impuls nerwowy biegnąc od kory mózgu do mięśni jest długa i istnieje wiele poziomów, na których może dojść do uszkodzenia. Częściowe przerwanie opisanej drogi w którymkolwiek miejscu skutkuje niedowładem mięśni, całkowite zaś – porażeniem.

W pewnym uproszczeniu, ze względu na odmienne (wyraźnie różne) objawy, porażenie i niedowład dzieli się na zespół uszkodzenia górnego neuronu ruchowego oraz zespół uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego.

Szczegółowy opis różnic wykracza poza zakres niniejszego opracowania, ale w skrócie warto zapamiętać, że dolny neuron ruchowy ma swoją własną podstawową czynność – za pomocą stałej impulsacji podtrzymuje napięcie kontrolowanych przez siebie mięśni. Hamuje go z kolei górny neuron ruchowy. Zatem, w przypadku uszkodzenia górnego neuronu ruchowego napięcie porażonych mięśni paradoksalnie wzrasta, odruchy głębokie (badane młoteczkiem neurologicznym przez lekarza [np. poprzez uderzenie w kolano]) są silniejsze niż zwykle, a samo porażenie/niedowład nosi nazwę spastycznego i charakteryzuje się przykurczem porażonych/objętych niedowładem mięśni. Pojawiają się też tzw. odruchy patologiczne, czyli nadmierne nieprawidłowe skurcze niektórych mięśni po ich podrażnieniu w trakcie badania, co świadczy o nadmiernej, patologicznej aktywności dolnego neuronu ruchowego. Z kolei w przypadku uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego napięcie mięśni unerwianych bezpośrednio przez odpowiedni nerw spada, a odruchu głębokiego nie da się wywołać, przerwana jest bowiem droga odruchu. Takie porażenie (niedowład) nosi nazwę wiotkiego. Dodatkowo mięśnie pozbawione na dłuższy czas prawidłowego unerwienia (czyli odnerwione) podlegają zanikowi, gdyż nerwy wydzielają na swych zakończeniach czynniki wzrostowe dla mięśni – dotyczy to typowo porażenia wiotkego.

Ważna różnica pomiędzy wymienionymi wyżej rodzajami porażenia i niedowładu polega też na tym, że porażenie (niedowład) spastyczny dotyczy często dużych obszarów ciała, np. całej kończyny lub połowy (lewej lub prawej) ciała, zaś porażenie wiotkie może zdarzać się w odniesieniu do pojedynczych mięśni, a nawet ich części.
Jakie są najczęstsze przyczyny porażenia i niedowładu?
Udar mózgu

Nagłe porażenie połowy ciała jest prawie zawsze skutkiem udaru mózgu. Należy pamiętać, że udar powoduje najsilniejsze uszkodzenie tych części ciała, które wykonują najbardziej precyzyjne ruchy. Dlatego dość często udar powoduje zupełny zanik wszystkich ruchów precyzyjnych dłoni, ale już w zakresie kończyny dolnej nie dochodzi do zupełnego zaniku ruchów, lecz do znacznego ich zaburzenia (zaburzenia chodu), natomiast nieprecyzyjne ruchy tułowia są w pewnym zakresie zwykle zachowane. Należy też zwrócić uwagę, że porażeniu/niedowładowi strony dominującej (czyli np. prawej u osoby praworęcznej) towarzysza zaburzenia mowy, które w ciężkich przypadkach maja charakter afazji, czyli całkowitego braku mowy.

Ponieważ piramidy ulegają na podstawie mózgu skrzyżowaniu, udar prawej półkuli mózgu skutkuje porażeniem czy niedowładem lewej strony ciała, zaś udar lewej półkuli skutkuje porażeniem prawej strony ciała i wówczas najczęściej towarzyszą mu zaburzenia mowy (ponieważ większość osób jest praworęczna).

Ciężkim przypadkom udaru towarzyszą zwykle zaburzenia czucia i widzenia (rozległe uszkodzenia mózgu obejmują nie tylko drogi ruchowe, ale także biegnące w pobliżu czuciowe włókna przewodzące bodźce z ciała do kory czuciowej, oraz drogę wzrokową po uszkodzonej stronie). Ważnym objawem świadczącym o rozległym udarze są zaburzenia świadomości, a zwłaszcza śpiączka.
Urazy czaszki

Szybko postępujący niedowład połowiczy bywa też następstwem urazów czaszki, zwłaszcza, gdy po jednej ze stron mózgu, zwykle od strony kości czaszki rozwija się krwiak pourazowy. W przeciwieństwie do udaru, u części chorych porażenie i/lub niedowład połowiczy postępuje stopniowo, nieraz rozwija się na przestrzeni tygodni lub miesięcy. Wówczas najbardziej prawdopodobna przyczyna to guz mózgu, uciskający i przerywający drogi piramidowe. Powodem stopniowo narastającego połowiczego niedowładu spastycznego może być jednak każda przyczyna, która uszkadza górny neuron ruchowy. Może to być miejscowa zmiana zapalna, ropień, cysta bąblowca, stwardnienie rozsiane i wiele innych.
Uszkodzenie poprzeczne rdzenia kręgowego

Niedowład lub porażenie pojawia się także w każdym przypadku uszkodzenia poprzecznego rdzenia kręgowego, wówczas niedowład spastyczny dotyczy obszarów unerwianych przez odcinki rdzenia kręgowego poniżej miejsca uszkodzenia (przerwane są wypustki nerwów górnego motoneuronu, dolny natomiast pracuje dalej). Także zmiany miażdżycowe i inwolucyjne (związane z wiekiem) mogą u starszych osób dać objawy spastycznego niedowładu lub wręcz porażenia kończyn, często dotyczy to wszystkich czterech kończyn (tzw. tetraplegia).

Niedowłady (oraz porażenia) wiotkie częściej dotyczą pojedynczych mięśni lub ich grup. Z reguły są spowodowane przerwaniem (uciśnięciem) drogi pomiędzy dolnym nerwem ruchowym, a mięśniem i mogą dotyczyć zarówno nerwu, jak mięśnia. Do częstych przyczyn należą urazy kończyn, zwłaszcza, gdy dojdzie do przerwania nerwu ruchowego, uciśnięcie nerwów wychodzących z rdzenia kręgowego (np. w ciężkiej rwie kulszowej) lub przechodzącego przez nadgarstek (zespół cieśni nadgarstka), a także niektóre zatrucia i ciężka śpiączka.
Zapalenia nerwów

Niedowłady/porażenia wiotkie mogą też być wynikiem przebytych zapaleń nerwów, np. u osób, które przebyły polio, czyli chorobę Heinego-Medina, w przypadku boreliozy, alkoholizmu, cukrzycy i zatruć solami metali ciężkich, przy czym zwykle przeważają zaburzenia czucia, a niedowłady wiotkie pojawiają się w bardziej zaawansowanych stadiach. Uogólnione niedowłady zdarzają się też w miastenii (myasthenia gravis), chorobie spowodowanej przez autoprzeciwciała skierowane są przeciw własnym złączom nerwowo-mięśniowym chorego.
Co robić w razie wystąpienia porażenia lub niedowładu?

Niedowład, a zwłaszcza porażenie jest z reguły groźnym objawem, świadczy o poważnej chorobie i nie zdarza się osobom zdrowym, niezależnie od tego, czy narasta stopniowo, czy też występuje nagle. Jedynym właściwym postępowaniem ze strony chorego jest zwrócenie uwagi na swój stan najbliższym (o ile nie doszło do utraty przytomności). Objaw, jak wynika z zawartych tu informacji, może wskazywać na stan bezpośredniego zagrożenia życia. Samodzielne leczenie jest niemożliwe. Pacjent musi pilnie zgłosić się do lekarza. W razie zaburzeń przytomności, afazji, lub urazu głowy świadkowie zdarzenia muszą natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (999 lub 112) gdyż pacjent z takimi objawami jest w bezpośrednim zagrożeniu życia. Ważne, by nigdy nie lekceważyć nawet niewielkiego stopnia objawów niedowładu, także gdy szybko ustępują (dotyczy to również przejściowej afazji lub splątania). Chorzy często nie udają się wówczas do lekarza, tymczasem wkrótce po chwilowej poprawie może dojść do nawrotu objawów.
Co zrobi lekarz, jeśli zgłosimy się z porażeniem lub niedowładem?

Lekarz wstępnie sprawdzi, czy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia, w tym oceni stan świadomości chorego (śpiączka?). Sprawdzi szybkim badaniem neurologicznym charakter niedowładu (spastyczny czy wiotki), oceni na jakim poziomie występuje i jak licznych mięśni dotyczy. Dopóki nie jest jasne, jak ciężki jest stan chorego, lekarz będzie praktycznie równocześnie zbierał wywiad z rodziną, zlecał badania (np. tomografię komputerową głowy, rezonans magnetyczny mózgu, badanie USG tętnic doprowadzających krew do mózgu) i zadawał choremu (jeśli jest przytomny) pytania, które mają na celu ustalenie obecności, charakteru i przyczyny dolegliwości. Ze względu na zupełnie odmienne postępowanie i szanse powodzenia terapii przy udarze niedokrwiennym i krwotocznym, ważne jest, by chory z podejrzeniem udaru natychmiast znalazł się na oddziale, w którym można przez 24 godziny wykonywać badania obrazowe mózgu (przynajmniej tomografię komputerową głowy).

Jeśli dolegliwości narastają stopniowo, lekarz ma więcej czasu na ustalenie rozpoznania, niemniej diagnostyka nawet powoli narastających objawów niedowładu musi być prowadzona w warunkach szpitalnych. Pomocne mogą być dodatkowe badania laboratoryjne, w tym morfologia krwi obwodowej, oznaczenie stężenia glukozy (np. śpiączka hipoglikemiczna może niekiedy wyglądać jak typowe połowiczne porażenie spastyczne), mocznika, kreatyniny (uogólniony niedowład wiotki w ciężkiej kwasicy spowodowanej niewydolnością nerek), elektrolitów (tężyczka wywołana niskim stężeniem wapnia może wymagać różnicowania z porażeniem spastycznym, zwłaszcza gdy występuje ogniskowo), serologiczne (borelioza, kiła, infekcje wirusowe powodujące np. zapalenie mózgu), itp. Ważna jest współpraca rodziny/opiekunów w zbieraniu wywiadu, zwłaszcza gdy chory jest nieprzytomny.

Chory z utrwalonym niedowładem, niezależnie od przyczyny, wymaga długotrwałej, często wieloletniej fizjoterapii i rehabilitacji.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post