ForumMedyczne.edu.pl

dr n. prawn. Małgorzata Serwach, Katedra Polityki Ochrony Zdrowia, Uniwersytet Medyczny, Łódź; Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki

Skróty: k.c. – Kodeks cywilny, k.p. – Kodeks pracy
Odpowiedzialność lekarza za tzw. szkody medyczne

W czasie udzielania świadczeń zdrowotnych lekarz, jak każda osoba wykonująca określone czynności zawodowe, może ponosić różnego rodzaju odpowiedzialność prawną. Jedną z najistotniejszych jest odpowiedzialność cywilna, czyli odpowiedzialność za szkodę, jaką lekarz może wyrządzić pacjentowi w czasie wykonywania czynności medycznych. Do powstania takiej odpowiedzialności konieczne jest wystąpienie trzech przesłanek, które poszkodowany musi udowodnić:
1) uszczerbek, jaki powstał po jego stronie na skutek nieprawidłowego działania lub zaniechania lekarza (uszczerbek ten nazywany jest szkodą)
2) adekwatny związek przyczynowo-skutkowy między postępowaniem lekarza a szkodą pacjenta
3) winę odpowiedzialnego pomiotu.1

Wykazanie tych przesłanek powoduje, że pacjent jako bezpośrednio poszkodowany może dochodzić naprawienia wyrządzonej mu szkody, a w przypadku jego śmierci odpowiednie roszczenia zostają przyznane tzw. pośrednio poszkodowanym, czyli osobom bliskim pacjenta lub najbliższym członkom jego rodziny.2
Pacjentowi przysługuje zatem:
1) zwrot kosztów leczenia i rehabilitacji. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien też wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą – także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
2) renta w sytuacji, gdy poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły szanse powodzenia w przyszłości3
3) jednorazowe odszkodowanie. Z ważnych powodów sąd może bowiem na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie mu takiego świadczenia ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.
4) zadośćuczynienie (art. 444–445 k.c.).4

Pośrednio poszkodowanym, najczęściej najbliższym członkom rodziny pacjenta, będą natomiast przysługiwały:
1) zwrot kosztów leczenia, rehabilitacji i pogrzebu zmarłego pacjenta – temu, kto je faktycznie poniósł
2) renta obligatoryjna (przysługuje osobie, względem której ciążył na zmarłym pacjencie ustawowy obowiązek alimentacyjny; może ona żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego) lub
3) renta fakultatywna (renty tej mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły pacjent dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego)
4) jednorazowe odszkodowanie w razie znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej, które przysługuje najbliższym członkom rodziny
5) zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art. 446 k.c.).

Równolegle lekarz, wyrządzając pacjentowi szkodę, może także ponosić odpowiedzialność karną, jeżeli jego działanie lub zaniechanie można zakwalifikować jako popełnienie przestępstwa, oraz odpowiedzialność zawodową – jeżeli naruszone zostały zasady deontologii.5 Odrębny rodzaj odpowiedzialności stanowi też odpowiedzialność pracownicza, która dotyczy jedynie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zgodnie z treścią art. 120 Kodeksu pracy (k.p.) w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu powierzonych mu obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca. Przepis ten odnosi się do wszystkich pracodawców, także do podmiotów leczniczych lub innych placówek medycznych.6 W konsekwencji ponoszą oni odpowiedzialność wobec pacjenta, jeżeli na skutek wadliwego leczenia, błędnej diagnozy lub innych zaniedbań popełnionych przez lekarza lub inne osoby z personelu medycznego doznał on określonego uszczerbku na zdrowiu. Wyjątek stanowi sytuacja, w której szkoda została wyrządzona przez lekarza umyślnie. W każdym jednak przypadku, gdy pacjent uzyskał odszkodowanie lub zadośćuczynienie, podmiotowi leczniczemu, który wypłacił świadczenie, przysługuje prawo regresu, czyli żądania zwrotu kwoty wypłaconej pacjentowi od odpowiedzialnego pracownika, ale jedynie do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia (art. 119 k.p.). Wynagrodzenie to ustala się na podstawie pobieranych przez niego zarobków w dniu wyrządzenia szkody.7 W razie wyrządzenia szkody przez kilku lekarzy będących w jednym zespole, np. w zespole operacyjnym, każdy z nich ponosi odpowiedzialność regresową wobec swojego pracodawcy stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy lub chociażby stopnia przyczynienia się poszczególnych lekarzy do powstania szkody, lecz każdemu z nich można przypisać winę, odpowiadają oni w częściach równych (art. 118 k.p.).

Jedną z ważniejszych, jako że majątkową i najczęściej występującą w praktyce odpowiedzialnością prawną – jest z pewnością odpowiedzialność cywilna. Szczególnie dotyczy to pewnych grup zawodowych, dla których ryzyko spowodowania określonego uszczerbku jest znaczne. Zasadnicze znaczenie dla ustalenia rozmiaru odpowiedzialności lekarza mają też względy praktyczne – przedmiotem działań i decyzji lekarza jest człowiek, a więc skutki popełnionego błędu mogą być nieodwracalne. Na zakres odpowiedzialności cywilnej podmiotów udzielających świadczeń opieki zdrowotnej istotny wpływ mają także najnowsze zmiany przepisów kodeksowych. W szczególności należy zwrócić uwagę na przedłużony okres dochodzenia roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych (art. 4421 k.c.)8 oraz proponowany tryb tzw. pozwów zbiorowych. Im więcej wystąpi osób poszkodowanych w jednym zdarzeniu, tym większe jest zagrożenie powstania szerokiej odpowiedzialności cywilnej. Z tego rodzaju sytuacją możemy mieć do czynienia przy zakażeniach szpitalnych. Wówczas dodatkowo wyłaniają się utrudnienia dowodowe związane z faktem, że w razie szkody wyrządzonej podczas leczenia w grę wchodzą procesy biologiczne, mało uchwytne i niepoddające się zewnętrznej obserwacji, a powodujące zazwyczaj trwały uszczerbek na zdrowiu.

Dla oceny zakresu odpowiedzialności cywilnej lekarza duże znaczenie mają także najnowsze tendencje w orzecznictwie sądów polskich, z którego wynika, że na rzecz pacjentów zasądzane są coraz większe kwoty. Rośnie też świadomość poszkodowanych, którzy zgłaszają coraz wyższe roszczenia odszkodowawcze.
Ubezpieczenia OC lekarza – zasady ogólne