1Zakład Stomatologii Dziecięcej Instytut Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Zakładu: dr n. med. Aleksander Remiszewski
2Zakład Ortodoncji Instytut Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Zakładu: dr n. med. Barbara Piekarczyk
Wędzidełka wargi górnej – w aspekcie ortodoncji, periodontologii, protetyki i estetyki
Wędzidełko wargi górnej (frenulum labii superioris) jest to pionowy fałd błony śluzowej w kształcie trójkąta, biegnący w linii środkowej od wewnętrznej powierzchni wargi do zewnętrznej powierzchni wyrostka zębodołowego szczęki, przyczepiony do niej w odległości 4-6 mm powyżej brodawki międzyzębowej. Dzieli on górny przedsionek jamy ustnej na część prawą i lewą. Istnieje duża zmienność dotycząca kształtu, grubości oraz miejsca przyczepu wędzidełek (ryc. 1) Wyróżnia się następujące typy przyczepu wędzidełek: 1. śluzówkowy (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a błoną śluzową ruchomą), 2. dziąsłowy (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a błoną śluzową wyrostka zębodołowego), 3. brodawkowy (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a brodawką międzyzębową), 4. penetrujący (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a brodawką przysieczną). Za prawidłowy uważa się przyczep wędzidełka śluzówkowy i dziąsłowy (1, 2). Pod względem histologicznym wędzidełko zbudowane jest z tkanki łącznej włóknistej pokrytej nabłonkiem częściowo rogowaciejącym. W jej skład wchodzą głównie pęczki włókien kolagenowych, ponadto tkanka gruczołów ślinowych, tkanka tłuszczowa, włókna sprężyste tkanki łącznej włóknistej. Zdania autorów co do obecności włókien tkanki mięśniowej są podzielone (2, 3).
- wedzidelko-1.jpg (14.73 KiB) Przejrzano 1047 razy
W praktyce stomatologicznej spotyka się różnego rodzaju wady rozwojowe wędzidełek warg. Wśród nich najczęściej obserwuje się wrodzony przerost wędzidełka lub jego nieprawidłowy przyczep, rzadziej niedostateczne wykształcenie. Bardzo rzadko spotykaną anomalią jest całkowity brak wędzidełka wargi górnej (3). Wrodzony przerost charakteryzuje się nadmiernym zgrubieniem wędzidełka, które jest spowodowane rozrostem włókien tkanki łącznej. Często przerośnięte wędzidełko stanowi masywny fałd błony śluzowej, ma zwiększoną szerokość i kształt wachlarza. Patologiczny przyczep wędzidełka może sięgać brodawki międzyzębowej, łączyć się z nią, przenikać ją, sięgać szczytu wyrostka zębodołowego, a nawet penetrować brodawkę przysieczną (2, 3). W tych przypadkach na zdjęciu rentgenowskim widoczna jest szczelina między korzeniami przyśrodkowych siekaczy (jest to ślad zrostu kostnego między prawą, a lewą połową szczęki) (4) (ryc. 2). Klinicznie zazwyczaj stwierdza się wtedy diastemę pomiędzy przyśrodkowymi zębami siecznymi (tzw. diastema prawdziwa).
- wedzidelko-2.jpg (9.59 KiB) Przejrzano 1047 razy
Niskie położenie przyczepu wędzidełka wargi górnej obserwowane w uzębieniu mlecznym może samoistnie podwyższyć się po wymianie siekaczy. Często następuje wtedy także zamknięcie diastemy. Utrzymanie się niskiego przyczepu wędzidełka w uzębieniu mieszanym po wyrznięciu wszystkich siekaczy jest określane terminem przetrwałego wędzidełka wargi górnej.
Wady rozwojowe wędzidełek wargi górnej w postaci przerostów i nieprawidłowo zlokalizowanych przyczepów mogą stwarzać problemy ortodontyczne, periodontologiczne, logopedyczne, protetyczne oraz natury estetycznej.
Niski przyczep wędzidełka wargi górnej jest przyczyną diastemy prawdziwej w uzębieniu mlecznym lub stałym (1, 2, 3, 4, 5). Niskie i przerośnięte wędzidełka wargi górnej w uzębieniu mlecznym powinny być obserwowane. Szerokie, wachlarzowate wędzidełka czasami ulegają urazom i stanom zapalnym. Jest to spowodowane ich mechanicznym uszkadzaniem podczas pracy mięśni okrężnych ust oraz zaleganiem resztek pokarmowych w fałdach wędzidełka. Towarzysząca im próchnica na powierzchniach przyśrodkowych centralnych siekaczy może doprowadzić do przewlekłych stanów zapalnych i przerostów brodawek – międzyzębowej i przysiecznej (ryc. 3). W takich wyjątkowych, powikłanych przypadkach interwencja chirurgiczna jest już wskazana w uzębieniu mlecznym. W innych sytuacjach należy unikać wczesnych zabiegów (1, 6). Diastema o szerokości poniżej 2 mm na ogół zamyka się samoistnie po wyrznięciu stałych siekaczy i kłów. Szersza może być wskazaniem do chirurgicznej korekty wędzidełka wargi (6).
- wedzidelko-3.jpg (6.62 KiB) Przejrzano 1047 razy
Problemy periodontologiczne związane są z powstawaniem zmian zanikowych w przyzębiu przyśrodkowych siekaczy, co objawia się recesją dziąseł. Klinicznym zwiastunem przyszłych zmian w przyzębiu jest objaw pociągania (pull syndrome) – przy pociąganiu wargi górnej do przodu i do góry obserwuje się anemizację błony śluzowej dziąsła przyczepionego i wolnego (ryc. 4). Objaw ten jest wskazaniem do profilaktycznego podcięcia wędzidełka w celu uniknięcia późniejszych powikłań periodontologicznych. Ponadto korekta przyczepu wędzidełka ułatwia utrzymanie prawidłowej higieny tej okolicy jamy ustnej (1, 2, 4, 7, 8).
- wedzidelko-4.jpg (8.44 KiB) Przejrzano 1047 razy
Niski przyczep przerośniętego wędzidełka wargi górnej może powodować utrudnioną wymowę głosek przedniojęzykowych (1).
Nieprawidłowy przyczep i przerost wędzidełka wargi górnej często bywa przyczyną słabszego utrzymania górnej protezy, wskutek jej spychania. Zabieg chirurgiczny u takich pacjentów znacznie poprawia warunki pola protetycznego (9, 10, 11, 12).
Niskie, przerośnięte wędzidełko górnej wargi w powiązaniu z diastemą jest postrzegane przez pacjentów jako defekt estetyczny. Dotyczy to zwłaszcza osób z dziąsłowym typem uśmiechu (gummy smile, gingival smile), kiedy to podczas szerokiego uśmiechu widoczne jest więcej niż 2 mm dziąsła brzeżnego, z silnie uwypuklonym wędzidełkiem (ryc. 5).
- wedzidelko-5.jpg (7.76 KiB) Przejrzano 1047 razy
Medycyna RodzinnaNew MedicineNowa MedycynaNowa PediatriaNowa StomatologiaPostępy FitoterapiiPostępy Nauk MedycznychFarmakoekonomikaBezpieczna ŻywnośćBalneologia PolskaAnaesthesiology Intensive TherapyAnestezjologia Intensywna Terapia
Materiały konferencyjne
Prenumerata czasopism medycznych Publikacja w czasopiśmie Newsletter medyczny Wydaj z nami książkę Księgarnia Medyczna Borgis.pl Księgarnia ogólna DoPoduszki.pl
- reklama -
Fitomed
kosmetyki ziołowe
Ski Spa - serwis narciarski Warszawa
- reklama -
Zamów prenumeratę czasopisma!
© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2007, s. 134-138
*Maria Wacińska-Drabińska1, Małgorzata Zadurska2, Hanna Zwierzchowska2
Wędzidełka wargi górnej – w aspekcie ortodoncji, periodontologii, protetyki i estetyki
Frenulum of the upper lip – in the aspects of orthodontics, periodontology, prosthodontics and aestethetics
1Zakład Stomatologii Dziecięcej Instytut Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Zakładu: dr n. med. Aleksander Remiszewski
2Zakład Ortodoncji Instytut Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Zakładu: dr n. med. Barbara Piekarczyk
Polecane książki z księgarni medycznej BORGIS:
Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii,
Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii Podstawy mikrobiologii dla stomatologów, Samaranayake L.P.
Podstawy mikrobiologii dla stomatologów Interna dla stomatologów, Oehler Gerd, Krause Walter H.
Interna dla stomatologów
Wędzidełko wargi górnej (frenulum labii superioris) jest to pionowy fałd błony śluzowej w kształcie trójkąta, biegnący w linii środkowej od wewnętrznej powierzchni wargi do zewnętrznej powierzchni wyrostka zębodołowego szczęki, przyczepiony do niej w odległości 4-6 mm powyżej brodawki międzyzębowej. Dzieli on górny przedsionek jamy ustnej na część prawą i lewą. Istnieje duża zmienność dotycząca kształtu, grubości oraz miejsca przyczepu wędzidełek (ryc. 1) Wyróżnia się następujące typy przyczepu wędzidełek: 1. śluzówkowy (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a błoną śluzową ruchomą), 2. dziąsłowy (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a błoną śluzową wyrostka zębodołowego), 3. brodawkowy (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a brodawką międzyzębową), 4. penetrujący (pomiędzy sklepieniem przedsionka, a brodawką przysieczną). Za prawidłowy uważa się przyczep wędzidełka śluzówkowy i dziąsłowy (1, 2). Pod względem histologicznym wędzidełko zbudowane jest z tkanki łącznej włóknistej pokrytej nabłonkiem częściowo rogowaciejącym. W jej skład wchodzą głównie pęczki włókien kolagenowych, ponadto tkanka gruczołów ślinowych, tkanka tłuszczowa, włókna sprężyste tkanki łącznej włóknistej. Zdania autorów co do obecności włókien tkanki mięśniowej są podzielone (2, 3).
Ryc. 1. Wędzidełka wargi górnej o różnym kształcie i miejscu przyczepu.
W praktyce stomatologicznej spotyka się różnego rodzaju wady rozwojowe wędzidełek warg. Wśród nich najczęściej obserwuje się wrodzony przerost wędzidełka lub jego nieprawidłowy przyczep, rzadziej niedostateczne wykształcenie. Bardzo rzadko spotykaną anomalią jest całkowity brak wędzidełka wargi górnej (3). Wrodzony przerost charakteryzuje się nadmiernym zgrubieniem wędzidełka, które jest spowodowane rozrostem włókien tkanki łącznej. Często przerośnięte wędzidełko stanowi masywny fałd błony śluzowej, ma zwiększoną szerokość i kształt wachlarza. Patologiczny przyczep wędzidełka może sięgać brodawki międzyzębowej, łączyć się z nią, przenikać ją, sięgać szczytu wyrostka zębodołowego, a nawet penetrować brodawkę przysieczną (2, 3). W tych przypadkach na zdjęciu rentgenowskim widoczna jest szczelina między korzeniami przyśrodkowych siekaczy (jest to ślad zrostu kostnego między prawą, a lewą połową szczęki) (4) (ryc. 2). Klinicznie zazwyczaj stwierdza się wtedy diastemę pomiędzy przyśrodkowymi zębami siecznymi (tzw. diastema prawdziwa).
Ryc. 2. Diastema prawdziwa u 9-letniego chłopca z brodawkowym przyczepem wędzidełka wargi górnej – widoczny ślad zrostu kostnego między prawą a lewą połową szczęki, w który wnikają włókna wędzidełka.
Niskie położenie przyczepu wędzidełka wargi górnej obserwowane w uzębieniu mlecznym może samoistnie podwyższyć się po wymianie siekaczy. Często następuje wtedy także zamknięcie diastemy. Utrzymanie się niskiego przyczepu wędzidełka w uzębieniu mieszanym po wyrznięciu wszystkich siekaczy jest określane terminem przetrwałego wędzidełka wargi górnej.
Wady rozwojowe wędzidełek wargi górnej w postaci przerostów i nieprawidłowo zlokalizowanych przyczepów mogą stwarzać problemy ortodontyczne, periodontologiczne, logopedyczne, protetyczne oraz natury estetycznej.
Niski przyczep wędzidełka wargi górnej jest przyczyną diastemy prawdziwej w uzębieniu mlecznym lub stałym (1, 2, 3, 4, 5). Niskie i przerośnięte wędzidełka wargi górnej w uzębieniu mlecznym powinny być obserwowane. Szerokie, wachlarzowate wędzidełka czasami ulegają urazom i stanom zapalnym. Jest to spowodowane ich mechanicznym uszkadzaniem podczas pracy mięśni okrężnych ust oraz zaleganiem resztek pokarmowych w fałdach wędzidełka. Towarzysząca im próchnica na powierzchniach przyśrodkowych centralnych siekaczy może doprowadzić do przewlekłych stanów zapalnych i przerostów brodawek – międzyzębowej i przysiecznej (ryc. 3). W takich wyjątkowych, powikłanych przypadkach interwencja chirurgiczna jest już wskazana w uzębieniu mlecznym. W innych sytuacjach należy unikać wczesnych zabiegów (1, 6). Diastema o szerokości poniżej 2 mm na ogół zamyka się samoistnie po wyrznięciu stałych siekaczy i kłów. Szersza może być wskazaniem do chirurgicznej korekty wędzidełka wargi (6).
Ryc. 3. Niski przyczep wędzidełka wargi górnej w uzębieniu mlecznym jako przyczyna diastemy, próchnicy na powierzchniach przyśrodkowych siekaczy i przewlekłego zapalenia brodawki miedzyzębowej.
Problemy periodontologiczne związane są z powstawaniem zmian zanikowych w przyzębiu przyśrodkowych siekaczy, co objawia się recesją dziąseł. Klinicznym zwiastunem przyszłych zmian w przyzębiu jest objaw pociągania (pull syndrome) – przy pociąganiu wargi górnej do przodu i do góry obserwuje się anemizację błony śluzowej dziąsła przyczepionego i wolnego (ryc. 4). Objaw ten jest wskazaniem do profilaktycznego podcięcia wędzidełka w celu uniknięcia późniejszych powikłań periodontologicznych. Ponadto korekta przyczepu wędzidełka ułatwia utrzymanie prawidłowej higieny tej okolicy jamy ustnej (1, 2, 4, 7, 8).
Ryc. 4. Objaw pociągania (pull syndrome) – anemizacja błony śluzowej dziąsła przyczepionego.
Niski przyczep przerośniętego wędzidełka wargi górnej może powodować utrudnioną wymowę głosek przedniojęzykowych (1).
Nieprawidłowy przyczep i przerost wędzidełka wargi górnej często bywa przyczyną słabszego utrzymania górnej protezy, wskutek jej spychania. Zabieg chirurgiczny u takich pacjentów znacznie poprawia warunki pola protetycznego (9, 10, 11, 12).
Niskie, przerośnięte wędzidełko górnej wargi w powiązaniu z diastemą jest postrzegane przez pacjentów jako defekt estetyczny. Dotyczy to zwłaszcza osób z dziąsłowym typem uśmiechu (gummy smile, gingival smile), kiedy to podczas szerokiego uśmiechu widoczne jest więcej niż 2 mm dziąsła brzeżnego, z silnie uwypuklonym wędzidełkiem (ryc. 5).
Ryc. 5. Typ uśmiechu dziąsłowego (gummy smile) – defekt estetyczny.
Przerośnięte, o niskim przyczepie wędzidełka wargi górnej mogą więc być leczone chirurgicznie ze wskazań ortodontycznych, periodontologicznych, protetycznych i estetycznych.
Wskazaniem ortodontycznym do chirurgicznej korekty wędzidełek jest diastema prawdziwa między górnymi przyśrodkowymi siekaczami, o szerokości powyżej 2 mm, utrzymująca się po wyrznięciu wszystkich czterech stałych siekaczy. W dostępnym piśmiennictwie spotyka się różne opinie dotyczące czasu operacji wędzidełka. Część autorów poleca wykonanie zabiegu przed leczeniem ortodontycznym, inni w czasie jego trwania. Niektórzy uważają, że zabieg operacyjny powinien być wykonany dopiero po leczeniu ortodontycznym, aby formująca się blizna zapobiegała nawrotom diastemy. Interwencja chirurgiczna ze wskazań ortodontycznych jest istotna zwłaszcza w tych przypadkach, gdy włókna kolagenowe przerośniętego wędzidełka wnikają w międzyzębodołową szczelinę kostną widoczną w badaniu radiologicznym między przyśrodkowymi górnymi siekaczami (1, 2, 6, 13, 14). Często u pacjentów stwierdza się współistnienie ortodontycznych i periodontologicznych wskazań do operacji wędzidełka wargi górnej.
W chirurgii przerośniętego wędzidełka wargi górnej stosuje się zabiegi: frenulotomii (podcięcia – zabieg jest wykonywany głównie w przypadkach cienkiego wędzidełka), frenulectomii (wycięcia – metoda jest stosowana przy niskich i sprężystych wędzidełkach), frenuloplastyki (plastyka wędzidełka – wskazana przy szerokich, bogatych we włókna tkanki łącznej wędzidełkach). Frenulotomia, jako zabieg oszczędny, może być wykonywana u małych dzieci, natomiast frenuloplastyka przez niektórych autorów jest polecana dopiero po zakończeniu wzrostu wyrostka zębodołowego. W przypadkach niskich przyczepów wędzidełek wargi dolnej, przy niewystarczającej głębokości dna przedsionka operację wędzidełka łączy się często z plastyką przedsionka (5, 7, 8, 15, 16, 17, 18).
W piśmiennictwie polecane są różne odmiany operacji wędzidełek warg: 1). Dieffenbacha (tzw. metoda V – Y) – z cięciem w kształcie litery V, przesunięciem przyczepu na odpowiednią wysokość i przyszyciem do okostnej, po założeniu szwów rana przybiera kształt zbliżony do litery Y, 2). Schuchardta – określana jako plastyka Z, z zamianą trójkątów, wędzidełko zmienia położenie z pionowego na poziome, 3). Archera-Glickmana-Eschlera – polegająca na wycięciu całego wędzidełka za pomocą bocznych cięć i zszyciu w linii środkowej, 4). Glickmana z modyfikacją Škacha i Kostlana – z bocznym cięciem prostopadłym do wędzidełka, podcięciem przyczepu wędzidełka i wszyciem go do okostnej, 5). Mathisa – z cięciem w kształcie dwóch połączonych trójkątów, 6). Metoda polegająca na cięciu w kształcie litery V, założeniu szwów na część ruchomą wargi, rana na wyrostku zębodołowym w kształcie trójkąta goi się przez ziarninowanie, a następnie przez nabłonkowanie (7, 8, 15).
Zabiegi są zwykle przeprowadzane w znieczuleniu miejscowym (nasiękowym), najczęściej za pomocą skalpela lub nożyczek, lasera bądź kauteryzacji (10, 12, 15, 19). Przed wykonaniem zabiegu należy zwrócić uwagę na kształt wędzidełka i nie spowodować zatarcia jego zarysów przez podanie środka znieczulającego.
W latach 1998-2006 w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej IS AM oraz w Oddziale Chirurgii Dziecięcej Wojewódzkiego Szpitala Chirurgii Urazowej Dziecięcej w Warszawie przeprowadzono 157 zabiegów chirurgicznej korekty wędzidełka wargi górnej, w tym 134 u dzieci w wieku od 4 do 18 lat oraz u 23 pacjentów dorosłych. Na podstawie analizy leczonych przypadków klinicznych stwierdzono, że operacje najczęściej były wykonywane ze wskazań ortodontycznych, w przypadku diastemy prawdziwej oraz periodontologicznych, u pacjentów z dodatnim objawem pociągania i zagrażającą recesją dziąseł. Wskazania periodontologiczne często występowały jednocześnie z ortodontycznymi, co przyspieszało decyzję o podjęciu leczenia chirurgicznego. Największą liczbę zabiegów przeprowadzono u dzieci w uzębieniu mieszanym, kiedy po wyrznięciu wszystkich czterech górnych siekaczy utrzymywała się diastema prawdziwa o szerokości 2 mm lub szersza. Zabiegi wykonywano również u pacjentów z diastemą rzekomą, spowodowaną brakiem zawiązków górnych bocznych siekaczy, najczęściej współistniejącą z objawem pull syndrome. Najrzadziej przeprowadzano korekty wędzidełek górnej wargi w uzębieniu mlecznym. Dotyczyły one dzieci z szerokimi, wachlarzowatymi wędzidełkami penetrujacymi brodawkę przysieczną, z próchnicą przyśrodkowych powierzchni górnych siekaczy i utrudnionym utrzymaniem dobrej higieny tej okolicy jamy ustnej. Korekta chirurgiczna wędzidełek była przeprowadzana najczęściej w trakcie leczenia ortodontycznego, rzadziej przed leczeniem, sporadycznie po jego zakończeniu.
Przed planowaną operacją wędzidełek u dzieci trudnych i nadpobudliwych stosowano premedykację, podając lek kojący, działający na ośrodkowy układ nerwowy – Hydroxizinum. Przed podaniem znieczulenia oceniano kształt wędzidełka i jego zarysy, aby wprowadzając roztwór środka znieczulającego nie zniekształcić pola operacyjnego. Zabiegi najczęściej wykonywano w znieczuleniu miejscowym – nasiękowym, stosując preparaty nie zawierające środków obkurczających naczynia krwionośne. W przypadkach szerokich, wachlarzowatych i bogato unaczynionych wędzidełek decydowano się na użycie znieczuleń z dodatkiem adrenaliny, w rozcieńczeniu 1:100 000 lub 1: 200 000, w celu uniknięcia nadmiernego krwawienia w czasie zabiegu. Ułatwiało to jego precyzyjne wykonanie, a tym samym uzyskanie oczekiwanego rezultatu. Zazwyczaj iniekcję poprzedzano znieczuleniem powierzchniowym, stosując środek znieczulający w postaci żelu lub płynu. U 27 dzieci chirurgiczną korektę wędzidełka wargi górnej wykonano w znieczuleniu ogólnym, jednoczasowo z planowymi zabiegami z zakresu chirurgii ogólnej dziecięcej (np. przepukliny pachwinowej lub pępkowej, wnętrostwa, stulejki).
Spośród omówionych wcześniej metod chirurgicznej plastyki wędzidełek wargi górnej najczęściej stosowano cięcie w kształcie litery V, a szwy zakładano na część ruchomą wargi. Powstająca na wyrostku zębodołowym rana w kształcie trójkąta goiła się przez ziarninowanie, a następnie nabłonkowała (ryc. 6). Blizna pooperacyjna była płaska i miękka, a efekt zabiegu trwały. Sporadycznie, w przypadkach wędzidełek w postaci cienkiego fałdu błony śluzowej, wykonywano jedynie jego przecięcie w linii poziomej, na odpowiedniej wysokości. Nie wykonywano zabiegów całkowitego wycięcia wędzidełka, po którym powstaje niekorzystna, ściągająca, pionowa blizna, utrudniająca ortodontyczne zamykanie diastemy. Operacje najczęściej wykonywano przy użyciu nożyczek i raspatora. Do zaopatrzenia rany stosowano nici chirurgiczne resorbujące się, miękkie, grubości 4/0 lub 5/0 (ryc. 7). Błonę śluzową pokrywano opatrunkiem, w postaci maści o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Pacjentom i ich opiekunom dawano wskazówki dotyczące postępowania pooperacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem zabiegów higienicznych. Wizyta kontrolna była wyznaczana po 7 dniach od operacji. W przypadku obecności szwów – usuwano je.
- wedzidelko-6.jpg (10.37 KiB) Przejrzano 1047 razy
- wedzidelko-7.jpg (14.32 KiB) Przejrzano 1047 razy
Na podstawie kilkuletnich doświadczeń stwierdzono, że właściwie przeprowadzona chirurgiczna korekta przerośniętego, o nieprawidłowym przyczepie wędzidełka wargi górnej, daje trwały wynik leczenia. Zapobiega także powikłaniom periodontologicznym w postaci recesji dziąseł i poprawia estetykę. Z punktu widzenia postępowania ortodontycznego nie odnotowano hamującego wpływu blizny pooperacyjnej na przebieg zamykania diastemy, nawet w tych przypadkach, kiedy zabieg wykonano przed leczeniem ortodontycznym.