ForumMedyczne.edu.pl

mgr Marta Siewiera-Pięciak
pedagog-logopeda, terapeuta BFB
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 3 w Krakowie
Jąkanie – co z tym robić?
Fot. iStockphoto

Jąkanie to - mówiąc najprościej - zaburzenie płynności mowy, które może mieć różny charakter. Obserwujemy więc zawahania, potknięcia, napięcia mięśniowe, a czasem nagłe ruchy (tzw. tiki). Wszystko to utrudnia komunikację w grupie społecznej i może powodować wtórnie zaburzenia emocjonalno-społeczne.

Należy jednak na wstępie podkreślić, że jąkanie nie jest jednostką chorobową, ale zespołem wielu różnych objawów.
Jąkanie: kilka słów o definicji

Jest wiele definicji jąkania, czy szerzej - niepłynności mowy.

Znany polski badacz, prof. Zbigniew Tarkowski, definiuje jąkanie jako brak synchronizacji na trzech poziomach wypowiedzi:

semantycznej, polegającej na zaburzeniu w swobodnym przechodzeniu od jednej informacji do drugiej,
syntaktycznej, polegającej na zaburzeniu w sferze swobodnego przechodzenia od jednej struktury składniowej do drugiej,
płynności fizjologicznej, polegającej na braku koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, co uniemożliwia swobodne przechodzenie od jednej głoski do drugiej.

Dodatkowo, im poważniejsze jąkanie, tym częściej powyższym zaburzeniom mogą towarzyszyć nasilające się tzw. reakcje towarzyszące - fizjologiczne (np. pocenie się, czerwienienie się na twarzy), psychiczne (jak lęki) czy społeczne (unikanie mówienia w grupie, unikanie kontaktów z ludźmi).

Z kolei wybitna logopedka Renée Byrne podkreśla, że istotą jąkania jest już samo poczucie osoby, która nie mówi płynnie, że się jąka. Wskazówkami, czy mamy do czynienia z niepłynnością mowy mieszczącą się jeszcze w tzw. normie, czy też już z jąkaniem, są:

nasilenie niepłynności w mowie,
ciężkość niepłynności: do niepłynnej mowy dołączają się objawy napięcia mięśni, tiki, lęk przed mówieniem, z którymi dziecko zaczyna walczyć,
okoliczności występowania jąkania – mogą się one wiązać z niektórymi osobami, miejscami lub sytuacjami,
zachowania zmierzające do ukrywania trudności, np. dziecko ma już utrwaloną wadę i świadomie unika mówienia bądź mówienia w stresujących sytuacjach.

Rodzaje jąkania (ze względu na stopień nasilenia objawów)

Jąkanie dzielimy na:

łagodne - zaburzonych jest tylko około 2-5% słów; zaburzenie napięcia mięśniowego nie zakłóca mowy, pauzy trwają około 1 sekundy; nie występują tiki,
umiarkowane - zaburzonych jest około 5-8% słów; w tym przypadku napięcie mięśniowe zaczyna już przeszkadzać w mówieniu; pauzy trwają także około 1 sekundy, ale pojawiają się grymasy twarzy i tiki,
znaczne - zaburzone jest około 12-25% słów; napięcie mięśniowe daje się wyraźnie zauważyć; pauzy trwają 4-5 sekund; wyraźnie widać nasilone i długotrwałe grymasy oraz tiki; mowa stanowi ogromny problem dla mówiącego i staje się trudno zrozumiała dla słuchającego,
głębokie - zaburzonych jest więcej niż 25% słów; widać bardzo wyraźnie napięcie mięśniowe; pauzy trwają nawet dłużej niż 5 sekund; na twarzy obserwuje się wyraźne grymasy, występują tiki; często jąkanie uniemożliwia komunikowanie się z otoczeniem.

Na czym polega jąkanie?

Jąkanie wynika z braku koordynacji ruchowej trzech aparatów:

oddechowego,
fonacyjnego,
artykulacyjnego.

Zakłócenia funkcji aparatu oddechowego objawiają się płytkim wdechem i częstym mówieniem na wydechu, czyli resztkami powietrza.

Z kolei funkcje mięśni fonacyjnych utrudniają wydobycie głosu, co powoduje przerwy w mówieniu.

Natomiast skurcze mięśni narządów artykulacyjnych uniemożliwiają wykonywanie odpowiednich ruchów warg, języka, żuchwy lub sprawiają, że ten sam ruch musi być kilkakrotnie powtórzony.
Rodzaje jąkania (ze względu na rodzaj skurczów aparatu mowy, aparatu oddechowego i aparatu fonacyjnego)

Ze względu na dominujący rodzaj skurczów wyróżnia się:

jąkanie kloniczne, gdy dominują skurcze kloniczne, tj. powodujące powtarzanie dźwięku, np. „pa...pa...palto”; jest to łagodniejsza i często nieuświadomiona forma jąkania,
jąkanie toniczne, gdy dominują skurcze toniczne, powodując tzw. bloki w czasie mówienia; jest to bardziej zaawansowana forma jąkania i odczuwana jest jako bardzo przykra, np. „s..s..skóra”; „k..k..kogut”,
jąkanie kloniczno-toniczne, gdzie występują skurcze mieszane.

Dlaczego dziecko się jąka?

Choć jąkanie od wielu dekad jest przedmiotem intensywnych badań, jego przyczyny nadal nie zostały dostatecznie poznane (a w każdym razie - wiele teorii to po części nadal hipotezy).

Natomiast dowiedziono, że jąkanie jest wynikiem zadziałania nie jednego, lecz wielu czynników.