ForumMedyczne.edu.pl

Jednym z częściej zgłaszanych zaburzeń czynnościowych ze strony przewodu pokarmowego jest zespół jelita drażliwego. Jego dominującymi cechami są bóle brzucha, wzdęcia oraz zaburzenia w częstości i jakości oddawanego stolca.

Choroba o charakterze czynnościowym, cechująca się długotrwałymi zaburzeniami motoryki jelita grubego o zmiennym nasileniu to ogólna charakterystyka zespołu jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS). Zaburzenie to jest często spotykane w krajach wysoko rozwiniętych i może dotyczyć nawet 15-30 proc. społeczeństwa, głównie kobiet. Proces chorobowy rozpoczyna się najczęściej w wieku 30-40 lat. W Polsce brak jest szczegółowych danych dotyczących częstości występowania tego zespołu, ale podejrzewa się, że IBS może być przyczyną nawet 30‑50 proc. zgłoszeń do poradni gastrologicznych.
Diagnoza

Rozpoznanie tej choroby opiera się przede wszystkim na szczegółowym zebraniu wywiadu oraz wykluczeniu organicznych chorób jelita grubego, zwłaszcza u pacjentów po 45. r.ż. Diagnozę ułatwiają tzw. kryteria rzymskie. Z zespołem jelita drażliwego mamy do czynienia, jeśli przez co najmniej 12 tygodni w ciągu 12 miesięcy występują dolegliwości, określane jako dyskomfort lub ból brzucha, spełniające dwa z następujących warunków: ból ustępuje po wypróżnieniu, początek bólu wiąże się ze zmianą częstości wypróżnień (więcej niż 3 dziennie lub mniej niż 3 tygodniowo), występuje zmiana konsystencji i charakteru oddawanego stolca (nasilone parcie i uczucie niepełnego wypróżnienia). Dolegliwościom tym może towarzyszyć nadmierne wydalanie śluzu i wzdęcia brzucha.

W codziennej praktyce lekarskiej w celu rozpoznania IBS często są używane kryteria Manninga (patrz ramka). Dolegliwości w zespole jelita drażliwego często ustępują w porze nocnej, co ma duże znaczenie przy rozpoznaniu – ból w IBS nigdy nie jest na tyle silny, aby spowodować nocne wybudzenie pacjenta. Na początku należy wykluczyć u chorego: zaburzenie wchłaniania laktozy, kolonizację bakteryjną jelita, choroby pasożytnicze, zapalenie wyrostka robaczkowego, stany zapalne i nowotwory jelit, zapalenie przydatków, pęcherzyka żółciowego, opłucnej, trzustki, choroby żołądka, nerek, serca. U pacjentów, którzy przekroczyli 45. r.ż. lub u młodszych pacjentów z dodatnimi wywiadami rodzinnymi w kierunku raka jelita grubego, raka sutka, macicy lub jajnika, należy wykluczyć w badaniu kolonoskopowym obecność choroby organicznej.
Postacie choroby

Zespół jelita drażliwego jako choroba przewlekła może przebiegać z różnym stopniem nasilenia dolegliwości bólowych i z okresami długo trwających zaostrzeń i remisji. Stąd też schemat przebiegu choroby jest indywidualny dla pacjenta. W zależności od charakteru dominującej dolegliwości wyróżniamy postacie: zaparciową, naprzemienną (biegunkowo-zaparciową), biegunkową, bólowo-wzdęciową.

Wieloletnia obserwacja pacjentów z IBS udowodniła, że istnieje możliwość przechodzenia jednej postaci w drugą. Uchwycenie momentu tej zmiany jest niezwykle ważne i wiąże się z modyfikacją dotychczasowego leczenia. Stwierdzono również, że w postaci naprzemiennej dominującą dolegliwością są zaparcia. Ból w IBS ma najczęściej charakter kolki, umiejscowionej po lewej stronie w dole biodrowym. To uczucie bólu może jednak sprawiać wrażenie bólu rozlanego. Natomiast wzdęcia brzucha są nieznaczne w godzinach rannych, po czym mogą intensywnie narastać w ciągu dnia.
Objawy choroby

Kolejne rzuty choroby są często wiązane z różnymi czynnikami stresującymi. Zwracają też uwagę charakterystyczne cechy osobowości chorych, u których często dominuje niepokój, zwłaszcza karcynofobia (lęk przed nowotworem), napięcie, depresja lub agresywność.

Naprzemiennie pojawiające się okresy zaostrzeń i remisji mogą utrzymywać się przez całe życie lub doprowadzić do stanu codziennych dolegliwości bólowych w jamie brzusznej wraz z zaparciami lub biegunką.
Objawy w IBS mogą ujawniać się w postaci zgagi i/lub nudności. Ale istnieją też pozajelitowe objawy, które sprawiają, że pacjenci zgłaszają się nie tylko do gastrologów, ale też do wielu innych specjalistów, począwszy od ginekologów aż po ortopedów. Wśród pozajelitowych objawów IBS wyróżniamy: bolesne miesiączki, wzmożoną częstość mikcji, nykturię, parcie na pęcherz, nietrzymanie moczu, bóle kręgosłupa lędźwiowego i krzyżowego, bóle migrenowe, senność i depresję.
Badania laboratoryjne

Przed postawieniem diagnozy w kierunku IBS lekarz powinien zlecić pacjentowi wykonanie badań laboratoryjnych, takich jak: morfologia krwi, rutynowe badania biochemiczne, badanie ogólne moczu, badanie kału w kierunku pasożytów i krwi utajonej, posiew stolca. Do innych badań diagnostycznych należą badania radiologiczne lub endoskopowe jelita grubego. Pozytywny wynik badania stolca na krew utajoną powinien być zweryfikowany poprzez wykonanie wlewu doodbytniczego i/lub kolonoskopię. Badanie mikrobiologiczne może wykluczyć bakteryjną etiologię dolegliwości.
Leczenie

W terapii zespołu jelita drażliwego istotne znaczenie ma ustalenie rozpoznania choroby, wyjaśnienie choremu jej istoty i uspokojenie go. U niektórych chorych niezbędna jest psychoterapia lub terapia behawioralna. Wielu pacjentów po pozbyciu się lęku przed chorobą, radzi sobie z nią znacznie lepiej, a nawet aktywnie współuczestniczy w procesie leczenia.

Wskazania ogólne dotyczą głównie modyfikacji diety. W okresie biegunek zalecane jest ograniczenie spożycia produktów zawierających włókna roślinne, zaś brak owoców i jarzyn w diecie należy zastępować spożywaniem dużej ilości soków owocowych i warzywnych. Natomiast w postaci zaparciowej zalecana jest dieta bogato błonnikowa (20-50 g błonnika dziennie). Wskazane jest też obfite picie płynów (2,5 litra dziennie) oraz unikanie siedzącego trybu życia.

W terapii farmakologicznej zastosowanie znajdują leki: przyspieszające motorykę jelit (np. metoklopramid, domperidon, cizaprid), zmniejszające kurczliwość mięśni gładkich (pochodne opioidów: difenoksylat, loperamid), selektywne przeciwskurczowe (np. mebeweryna, pinawerium), agoniści receptorów opioidowych w błonie śluzowej (np. trimebutyna), antydepresyjne (trójcykliczne) lub anksjolityki (głównie z grupy benzodiazepin).
Chorzy nie powinni przyzwyczajać się do stałego zażywania leków przeczyszczających. Warto pamiętać, iż znacznie korzystniejszy efekt może przynieść zastosowanie laktulozy lub czopków glicerynowych.
Kryteria Manninga do rozpoznawania IBS

•bóle brzucha ustępujące lub zmniejszające się po oddaniu stolca
•luźne stolce na początku bólów
•wzdęcia brzucha
•wydalanie śluzu
•częstsze wypróżnienia na początku bólów
•uczucie niepełnego wypróżnienia

autor:Grażyna Sygitowicz
doktor nauk medycznych
Katedra Zakładu Biochemii i Chemii Klinicznej WUM
ekspert Nagrody Profesorów Farmacji