Borelioza z Lyme

Rozpoznawanie, profilaktyka i leczenie chorób wewnętrznych, choroby wieku starszego, choroby zakaźne, układu oddechowego, diabetologia, alergie.
admin. med.

Borelioza z Lyme

Post autor: admin. med. »

prof. dr hab. med. Robert Flisiak
Borelioza z Lyme
borelioza.jpg
borelioza.jpg (5.74 KiB) Przejrzano 739 razy
Borelioza z Lyme charakteryzuje się objawami dotyczącymi skóry, stawów, układu nerwowego i serca.
W okresie od 3 dni do 3 miesięcy po zakażeniu może się ujawnić najwcześniejszy objaw choroby - rumień wędrujący.
Wcześnie rozpoczęta i właściwie przeprowadzona kuracja może zapobiec rozwojowi późnych i często nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym i narządzie ruchu.

Choroby odkleszczowe w Polsce najczęściej są przenoszone przez kleszcza pospolitego (Ixodes ricinus). Dla dokonania się pełnego cyklu rozwojowego kleszcz wymaga krwi drobnych gryzoni lub ssaków wolno żyjących lub hodowlanych.
Czatując na żywiciela, przebywa najchętniej na terenach porośniętych wysokimi trawami i niskimi krzewami, zwłaszcza na pograniczu lasów i łąk oraz nad brzegami jezior i rzek. Ze względu na możliwość przeniesienia przez kleszcze drobnoustrojów chorobotwórczych dla człowieka podstawą profilaktyki chorób odkleszczowych jest właściwe usuwanie kleszcza ze skóry (zobacz: Jak usunąć kleszcza?).
Co to jest borelioza z Lyme i jakie są jej przyczyny?

Borelioza z Lyme, znana również pod nazwami choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa, charakteryzuje się objawami dotyczącymi skóry, stawów, układu nerwowego i serca. Sprawcą choroby są krętki z rodzaju Borrelia, które są przenoszone na człowieka przez kleszcze Ixodes. W Europie najczęściej boreliozę z Lyme wywołują krętki Borrelia garinii, Borrelia afzelii i rzadziej Borrelia burgdorferi. Z kolei w USA dominującym czynnikiem etiologicznym jest Borrelia burgdorferi, a pozostałe gatunki stanowią rzadkość. Różnice budowy tych trzech gatunków warunkują pewne odrębności obrazu klinicznego w Europie i Ameryce Północnej.

Rezerwuarem krętków są zwierzęta wolno żyjące, najczęściej małe gryzonie, ale także inne ssaki i ptaki. Kleszcze będące przenosicielami krętków żerują na zwierzętach, przez co mogą stać się źródłem zakażenia dla człowieka, następuje to w czasie wnikania kleszcza w głąb skóry.
Jak często występuje borelioza z Lyme?

Częstość występowania zakażonych kleszczy w naszej szerokości geograficznej w różnych częściach Europy waha się od 3 do 34%. Na terenie Polski najwyższy odsetek zakażonych kleszczy, sięgający 25%, stwierdzano na obszarach leśnych województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. W USA odsetek ten wynosi od 3% na wybrzeżu zachodnim do ponad 50% w stanach północno-wschodnich.

W związku z tym, że odsetek zakażonych kleszczy na większości obszaru Polski jest stosunkowo niski, tylko nieliczne kontakty z kleszczami mogą spowodować chorobę. Usunięcie zakażonego kleszcza w pierwszej dobie pozwala u większości osób uniknąć choroby. Dopiero wniknięcie kleszcza w głębsze warstwy skóry, co zwykle następuje po upływie 24 godzin, wiąże się z dużym ryzykiem przeniesienia zakażenia, które w trzeciej dobie osiąga blisko 100%. Do zakażeń dochodzi zwykle w okresie największej aktywności kleszczy - pomiędzy majem a sierpniem. Należy jednak pamiętać, że kleszcze mogą wykazywać aktywność przez cały rok, nawet w zimie, jeżeli ma łagodny przebieg. Ze względu na okres wylęgania choroby szczyt zachorowań rejestruje się w okresie od czerwca do października, przy czym niektóre postacie choroby mogą ujawniać się wiele miesięcy, a nawet lat, po zakażeniu.

Najwięcej zachorowań na boreliozę z Lyme rejestruje się na wschodnim wybrzeżu USA i w Europie Środkowej, a także w Skandynawii i na terenach endemicznych w Rosji. W innych regionach świata choroba rozpoznawana jest sporadycznie. W Polsce liczba zachorowań zarejestrowanych przez Państwowy Zakład Higieny w roku 2011 wyniosła 9159, co oznacza, że choroba ujawnia się u 24 na 100 tys. mieszkańców rocznie. Najwięcej zachorowań rozpoznaje się w województwie podlaskim, gdzie w 2010 roku odnotowano odpowiednio 904 przypadki (zapadalność: 76 na 100 tys. mieszkańców rocznie). Jednak borelioza z Lyme przestała być problemem tylko Polski północno-wschodniej. W ostatnich latach wyraźny wzrost liczby zachorowań odnotowano na południu kraju, w roku 2010 w województwach śląskim zarejestrowano 1522, w małopolskim 767, a w podkarpackim 673.
Jak się objawia borelioza z Lyme?

W okresie od 3 dni do 3 miesięcy po zakażeniu może się ujawnić najwcześniejszy objaw choroby - rumień wędrujący (ryc.). Jego najbardziej charakterystyczną cechą jest szybkie powiększanie się średnicy. Gdy przekroczy ona 5 cm w ciągu kilku dni po ujawnieniu się zmiany, wskazuje jednoznacznie na rozpoznanie boreliozy z Lyme. Cechą bardzo charakterystyczną, która jednak nie występuje u wszystkich chorych, jest centralne przejaśnienie w obrębie rumienia. Rumień wędrujący pojawia się u połowy chorych na boreliozę z Lyme. Znacznie rzadziej występującą w tej fazie zakażenia zmianą skórną jest chłoniak limfocytowy skóry. U pozostałych osób choroba ujawnia się w późniejszym stadium.
rumien_wedrujacy.jpg
rumien_wedrujacy.jpg (21.33 KiB) Przejrzano 739 razy
Częstą formą boreliozy z Lyme w fazie rozsianego zakażenia jest zapalenie stawów (Lyme arthritis), dotyczące najczęściej stawów kolanowych, skokowych i łokciowych, które przebiega pod postacią nawracających, trwających kilka tygodni, epizodów obrzęku i bólu jednego lub rzadziej dwóch stawów. Zapalenie stawów może przechodzić w postać przewlekłą, czasem nawet pomimo prawidłowego leczenia. Należy pamiętać, że podobny obraz kliniczny może dawać wiele innych chorób narządu ruchu, w związku z czym prawidłowa diagnostyka i leczenie tej postaci choroby wymaga nadzoru doświadczonego lekarza. Inna postać choroby ujawniająca się w fazie rozsianego zakażenia dotyczy układu nerwowego (neuroborelioza). Może przebiegać jako zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, które początkowo objawiają się zwykle bólem głowy, wymiotami i spowolnieniem. U innych pacjentów, u których doszło do zakażenia układu nerwowego, stwierdza się objawy porażenia nerwu twarzowego manifestujące się charakterystycznym zniekształceniem rysów twarzy. Borelioza z Lyme może również przebiegać pod postacią sercową, która rzadko ujawnia się klinicznie, gdyż zaburzenia przewodnictwa są możliwe do stwierdzenia dopiero w badaniu EKG, a skąpe objawy (np. uczucie kołatania serca) tylko w wyjątkowych przypadkach skłaniają pacjenta do wizyty u lekarza. Ta postać kliniczna jest zwykle rozpoznawana przy okazji diagnozowania pacjentów ze względu na objawy innych postaci klinicznych choroby.

W niektórych przypadkach borelioza z Lyme może ujawnić się dopiero wiele miesięcy lub nawet lat po zakażeniu. W neuroboreliozie późnej obserwuje się narastające zaburzenia funkcji poznawczych i pamięci. Ponadto może dojść do uszkodzenia innych niż nerw twarzowy nerwów czaszkowych, objawiającego się zaburzeniami widzenia, czucia, słuchu i połykania. Zajęte mogą być również nerwy obwodowe chorzy skarżą się wówczas na bóle korzonkowe splotu ramiennego lub odcinka lędźwiowo-krzyżowego. Wymaga to jednak różnicowania ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa. Poza objawami ze strony układu nerwowego oraz ujawniającymi się czasem przewlekłymi dolegliwościami stawowymi, do późnych objawów boreliozy z Lyme zalicza się przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, które wbrew nazwie może czasem lokalizować się również na tułowiu. Ujawnia się zawsze wiele lat po zakażeniu, którego moment zwykle jest trudny do ustalenia. Zmiany skórne początkowo zapalne, a później zanikowe występują na kończynach dolnych osób w podeszłym wieku, przeważnie kobiet. W obrębie ścieńczałego naskórka są widoczne poszerzone żyły. Zmianom tym zwykle towarzyszy ból kończyn, będący objawem uszkodzenia nerwów obwodowych oraz zmian zwyrodnieniowo-zapalnych stawów znajdujących się pod zmienioną skórą.
Co robić w razie wystąpienia objawów boreliozy z Lyme?

Jeżeli na skórze pojawi się owalna zmiana rumieniowa, należy zaznaczyć krawędzie rumienia. Jeśli średnica się wyraźnie powiększy w ciągu 1-3 dni, należy udać się do lekarza rodzinnego, dermatologa lub specjalisty chorób zakaźnych. Do rozpoznania nie jest istotne, czy w miejscu rumienia wcześniej był stwierdzany kleszcz, gdyż bardzo często kleszcz, który zakaża, skutecznie znieczula miejsce wkłucia i pozostaje niezauważony. To właśnie dlatego może przebywać w skórze na tyle długo, aby mogło dojść do zakażenia (powyżej 24 godzin). Objawy ze strony układu nerwowego i narządu ruchu są niestety na tyle nieswoiste, że zwykle pacjent nie jest w stanie powiązać ich z ewentualnym kontaktem z kleszczem. Z tego powodu wymagają one zgłoszenia się do lekarza i postępowania diagnostycznego na kolejnych etapach opieki zdrowotnej.
Jak lekarz ustala diagnozę?

Rozpoznanie rumienia wędrującego opiera się wyłącznie na analizie charakterystycznego obrazu klinicznego i nie wymaga żadnych badań dodatkowych. W pozostałych postaciach klinicznych do ustalenia diagnozy niezbędne jest wykazanie obecności we krwi przeciwciał skierowanych przeciw krętkom Borrelia. W niektórych przypadkach neuroboreliozy może być konieczne wykonanie punkcji lędźwiowej w celu pobrania niewielkiej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym możliwe jest również wykrycie wspomnianych przeciwciał. Ponadto w przypadku chłoniaka limfocytowego skóry i przewlekłego zanikowego zapalenia skóry kończyn do ustalenia rozpoznania niezbędne jest pobranie wycinka skóry w celu jego oceny histologicznej w badaniu mikroskopowym.
Jakie są sposoby leczenia boreliozy z Lyme?

Warunkiem skuteczności leczenia jest jak najwcześniejsze podanie antybiotyku, który zwykle musi być przyjmowany przynajmniej przez 3 tygodnie. W przypadku postaci skórnych i stawowych są to leki doustne, a więc ich stosowanie nie zakłóca w sposób istotny codziennego trybu życia. Jednak w przypadku neuroboreliozy i opornych na leczenie postaci stawowych może być konieczne leczenie antybiotykami podawanymi dożylnie, co może wymagać pobytu w szpitalu. Leki stosowane w terapii boreliozy z Lyme nie są obarczone dużym ryzykiem działań niepożądanych, ale niektóre z nich mogą być źle tolerowane przez pojedynczych pacjentów. Wcześnie rozpoczęta i właściwie przeprowadzona kuracja może zapobiec rozwojowi późnych i często nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym i narządzie ruchu.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Jeżeli leczenie rumienia wędrującego zostanie rozpoczęte wcześnie i przeprowadzone prawidłowo, można się spodziewać 100% skuteczności. Terapia neuroboreliozy przebiegającej pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych zwykle przynosi pełne wyleczenie, aczkolwiek może wymagać dodatkowo rehabilitacji. W niektórych przypadkach następstwa pochorobowe mogą utrzymywać się przez długi czas po zakończeniu leczenia. W przypadku postaci stawowej skuteczność antybiotykoterapii jest wysoka, choć czasem wymaga powtórzenia kuracji. Niestety, u niektórych chorych dochodzi do powstania zmian nieodwracalnych. Należy przy tym pamiętać, że krętki Borrelia mogą być u tych chorych jednym z wielu czynników prowadzących do powstania zmian zwyrodnieniowych w stawach, dlatego zastosowanie antybiotyków może być niewystarczające. Konieczne jest wówczas postępowanie zalecane w chorobie zwyrodnieniowej stawów.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Zakończenie terapii, zwłaszcza w postaci stawowej i neurboreliozie nie zawsze wiąże się z całkowitym ustąpieniem objawów. Nie zawsze oznacza to jednak konieczność natychmiastowego powtórzenia terapii. Nawet w przypadku skutecznej terapii objawy mogą utrzymywać się jeszcze przez wiele tygodni, a nawet miesięcy. U większości chorych po tym okresie ustępują, ale u nielicznych mogą utrzymywać się nadal z racji powstania zmian nieodwracalnych. Podstawą do rozważenia ponownej terapii może być pojawienie się objawów, które już ustąpiły, i wiążące się z tym pogorszenie stanu chorego. Właśnie wówczas pacjent powinien ponownie zgłosić się do lekarza, który prowadził jego leczenie. W żadnym wypadku przy podejmowaniu decyzji o ponownej terapii lekarz nie powinien kierować się wynikami badań laboratoryjnych. Przeciwciała, które stwierdza się w surowicy, są śladem przebytego kontaktu z bakterią i będą się utrzymywały często do końca życia niezależnie od tego, czy zakażenie jest nadal aktywne, czy już nie. Nie należy również oceniać stanu zdrowia, porównując wartości liczbowe często podawane w wynikach, które nawet jeżeli pochodzą z tego samego laboratorium i od tego samego producenta, z racji upływu czasu z pewnością nie były wykonane odczynnikami tej samej serii.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na boreliozę z Lyme?

Podstawą zapobiegania boreliozie z Lyme jest kontrola skóry po powrocie z lasu oraz prawidłowe usuwanie kleszczy. Jeżeli osoba pochodząca z terenu o niskiej częstości zachorowań na boreliozę z Lyme zostanie pokłuta przez liczne kleszcze podczas pobytu w rejonie zwiększonej częstości rozpoznawania tej choroby (teren endemiczny), wówczas powinna zgłosić się do lekarza, który może rozważyć profilaktyczne zastosowanie pojedynczej dawki antybiotyku. W przypadku wystąpienia rumienia należy natychmiast zgłosić się do lekarza, który - jeżeli potwierdzi rozpoznanie rumienia wędrującego - rozważy rozpoczęcie antybiotykoterapii. Nie istnieją szczepionki zapobiegające zakażeniu krętkami z rodzaju Borrelia.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post