dr M. Morawska
Neutropenia oznacza zmniejszenie liczby granulocytów obojętnochłonnych we krwi do wartości poniżej 1,5 G/l. Ciężka neutropenia może prowadzić do poważnych powikłań zapalnych nierzadko prowadzących do zgonu pacjenta. Autorzy niniejszego artykułu skoncentrowali się na problemie neutropenii w przebiegu jednej z częstszych chorób hematologicznych, jaką jest szpiczak plazmocytowy.
Neutropenia oznacza zmniejszenie liczby granulocytów obojętnochłonnych (neutrofili, ANC) we krwi do wartości poniżej 1,5 G/l, zaś gorączkę neutropeniczną (FN, febrile neutropenia) rozpoznajemy wówczas, gdy temperatura ciała wynosi powyżej 38,3°C w pojedynczym pomiarze w jamie ustnej lub temperatura powyżej 38°C utrzymuje się co najmniej 1 godzinę. Neutropenia może być spowodowana zmniejszonym wytwarzaniem granulocytów, zwiększonym ich niszczeniem w przebiegu zakażeń, czy zaburzoną dystrybucją dojrzałych już granulocytów.
Zgodnie z klasyfikacją CTC-NCI wyróżnia się 4 stopnie neutropenii:
łagodna: ANC<2,0xG/l,
umiarkowana: ANC<1,5xG/l,
ciężka: ANC<1,0xG/l,
bardzo ciężka: ANC<0,5xG/l.
Szpiczak plazmocytowy pozostaje wciąż nieuleczalną chorobą, jednak wprowadzenie nowych leków immunomodulujacych takich jak talidomid czy lenalidomid, a także bortezomibu będącego inhibitorem proteasomu, znacznie poprawiło przeżycie pacjentów z tą ciężką chorobą nowotworową. Pomimo dużej skuteczności powyższych leków należy pamiętać o ich działaniach niepożądanych, w tym neutropenii, która może być przyczyną przerwania leczenia. Wprawdzie w erze nowych leków stosowanych w leczeniu szpiczaka plazmocytowego, zwłaszcza talidomidu czy bortezomibu, występowanie neutropenii jest znacznie rzadsze, jednak ich stosowanie w schematach skojarzonych, z lekami na przykład alkilującymi, nadal skutkuje występowaniem tego ciężkiego powikłania. Z kolei w przypadku lenalidomidu neutropenia jest jednym z częstszych działań niepożądanych. Neutropenię w stadium 3/4 odnotowano u 35% leczonych pacjentów, podczas gdy w przypadku bortezomibu u 11%, a talidomidu zaledwie u 1% leczonych chorych. W związku z mielosupresyjnym działaniem lenalidomidu szczególnie ważne jest systematyczne monitorowanie morfologii przez cały cykl leczenia a w przypadku wystąpienia cytopenii zastosowanie leczenia wspomagającego w postaci czynnikow wzrostu: G-CSF czy erytropoetyny, ewentualnie redukcja dawki bądź odstapienie od leczenia.
Przed kwalifikacją do określonego schematu chemioterapii bardzo ważna jest ocena czynników ryzyka wystąpienia neutropenii i gorączki neutropenicznej podzielonych na trzy grupy.
Czynniki ryzyka:
- związane z rodzajem nowotworu: jego zaawansowaniem, obecnością nacieczenia szpiku, oporną lub nawrotową chorobą oraz wcześniejszym wystąpieniem neutropenii
- związane z zastosowanym leczeniem: dotychczasowe schematy chemioterapii, częstotliwość leczenia, stosowanie radioterapii, częstości neutropenii i FN po wcześniejszych terapiach
- związane z osobą chorego: wiek >65rż, płeć żeńska, stan odżywienia, BSA<2m2, choroby towarzyszące – cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, schorzenia układu sercowo-naczyniowego, choroby metaboliczne, zaburzenia czynności wątroby, współistniejące infekcje, niedobory odporności komórkowej i humoralnej, obecność cewników naczyniowych.