Nowe związki psychoaktywne („dopalacze”).

Choroby obwodowego układu nerwowego i ośrodkowego układu nerwowego, Depresje i nerwice.
admin. med.

Nowe związki psychoaktywne („dopalacze”).

Post autor: admin. med. »

Nowe związki psychoaktywne („dopalacze”). Część 1. Informacje ogólne
prof. dr hab. Jolanta Zawilska Zakład Farmakodynamiki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Skróty: 3-MMC – 3-metylometkatynon, Dz.U. – Dziennik Ustaw, EMCDDA – European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, NPS – nowe związki psychoaktywne

Wprowadzenie

W ostatniej dekadzie można zaobserwować narastające zainteresowanie nowymi związkami psychoaktywnymi (novel psychoactive substances – NPS) w Polsce znanymi pod kolokwialną nazwą „dopalacze”. W języku angielskim często spotykane nazwy to m.in. „legal highs”, „herbal highs”, „designer drugs”, „spice”, „research chemicals”. Według powszechnie stosowanej w Europie definicji European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) nowa substancja psychoaktywna to nowy narkotyk lub związek psychotropowy w formie czystej lub w postaci produktu, który nie jest kontrolowany przez konwencje Narodów Zjednoczonych dotyczące leków/związków psychoaktywnych, a który może wywołać szkody zdrowotne porównywalne do tych, które są skutkiem stosowania substancji wymienionych w przywołanych konwencjach.
Według danych Europejskiego Systemu Wczesnego Ostrzegania opublikowanych w raporcie Europolu (European Police Office) i EMCDDA w ciągu 9,5 roku, tj. od maja 2005 roku do grudnia 2014 roku, w Europie zarejestrowano 418 nowych substancji psychoaktywnych.1 O ile pojawianie się nowych substancji nie jest zaskakującym zjawiskiem, to zwraca uwagę niespotykana dotąd dynamika wzrostu liczby nowych związków, ich różnorodność oraz dostępność. W 2008 roku zarejestrowano 13 nowych związków, w 2009 – 24, w 2010 roku – 41, w 2011 roku – 49, w 2012 roku – 73, w 2013 – 81, a w 2014 roku – 101 (ryc. 1.).

Ryc. 1. Liczba nowych związków psychoaktywnych wykrytych w Europie w latach 2005–20141

Wbrew obiegowym opiniom, główni producenci zarówno prekursorów, jak i NPS znajdują się w Chinach i w Indiach. Niektóre ze związków są produkowane w krajach europejskich. Dla przykładu, w Polsce w lipcu 2013 roku zlikwidowano w Chorzowie laboratorium, w którym syntetyzowano psychostymulujące pochodne katynonu: a-PVP i brefedron, natomiast w październiku 2014 roku w Krakowie laboratorium produkujące a-PVP, brefedron i N-etylobufedron.2 Oba laboratoria były powiązane z grupą miejscowych pseudokibiców i produkowały zarówno na potrzeby rynku krajowego, jak i zewnętrznego.
Pierwszy sklep z „dopalaczami” otwarto w Polsce w 2008 roku. Systematyczny wzrost liczby użytkowników „dopalaczy”, zwłaszcza wśród nastolatków i młodych osób dorosłych (ryc. 2.), któremu towarzyszyło zwiększenie liczby zgłoszeń przypadków podejrzenia zatrucia tymi związkami (ryc. 3.), spowodował, że szybko zostały one objęte regulacjami prawnymi.

Ryc. 2. Liczba zgłoszeń zatruć i podejrzeń zatruć „dopalaczami” w różnych grupach wiekowych3

Ryc. 3. Liczba zgłoszeń zatruć i podejrzeń zatruć „dopalaczami”3

Kolejne nowelizacje ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dziennik Ustaw z 2009 r., poz. 520; Dz.U. z 2011 r. poz. 678; Dz.U. z 2012 r. poz. 124; Dz.U. z 2015 r. poz. 875) zaliczyły wiele z substancji i roślin wchodzących w skład „dopalaczy”, dotychczas dostępnych w wolnej sprzedaży, do środków odurzających grupy I-N, a także środków psychotropowych z grup I-P, II-P, II-P, IV-P i uznały ich posiadanie za nielegalne. W dniu 2 października 2010 roku Główny Inspektor Sanitarny, na podstawie przepisów ustawy o państwowej inspekcji sanitarnej (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1396), wydał decyzję o zamknięciu sklepów, hurtowni i miejsc produkcji tzw. dopalaczy. W ramach przeprowadzonej akcji zamknięto 1378 sklepów z „dopalaczami”. Pomimo tych aktów prawnych i działań, „dopalacze” nie zniknęły z rynku substancji psychoaktywnych, a ich dystrybucję przejęły przede wszystkim wyspecjalizowane sklepy internetowe.

Strony internetowe, za pośrednictwem których można nabyć nowe związki psychoaktywne, działają przez całą dobę, dysponują szeroką gamą produktów, zapewniają anonimowość zarówno kupującemu, jak i sprzedającemu i deklarują wysoką jakość produktów. Oferują okresowe promocyjne obniżki cen towarów i programy lojalnościowe oraz informują o nowościach pojawiających się na rynku.
W ogłoszeniach sklepów internetowych możemy znaleźć informację o tym, że:

Wszystkie środki czystości, sole piorące, tabletki RC (ResearchChemicals – nazwa sklepu internetowego sprzedającego NPS) są środkami niebezpiecznymi i należy je chronić przed dziećmi; tzw. dopalacze służą wyłącznie do celów laboratoryjnych lub kolekcjonerskich.
Asortyment sklepu kierowany jest wyłącznie do klientów, którzy ukończyli 18. rok życia.
Sklep nie prowadzi sprzedaży nielegalnych środków odurzających, narkotyków oraz leków psychotropowych.
Żaden z produktów nie jest przeznaczony do stosowania przez ludzi borykających się z problemami zdrowotnymi, mających problemy na tle psychicznym, przyjmujących lekarstwa przepisane przez lekarza, kobiet w ciąży, osób stosujących inhibitory monoaminooksydazy, mających problemy z nadciśnieniem, czy mających w zamiarze prowadzenie pojazdów mechanicznych.
Właściciel sklepu nie ponosi żadnej odpowiedzialności za powikłania zdrowotne i/lub psychiczne będące wynikiem nieprzestrzegania regulaminu.

Produkty zawierające nowe substancje psychoaktywne są sprzedawane w postaci proszku, tabletek, kapsułek, płynów, zapachowych mieszanek do palenia, mieszanek ziołowych, skrętów. Na opakowaniach często znajdują się informacje takie jak „produkt kolekcjonerski”, „nie do spożycia przez ludzi”, „nie badano w kierunku bezpieczeństwa stosowania i toksyczności”, „środki niebezpieczne, należy chronić przed dziećmi”. Pomimo tych ostrzeżeń, nowe związki psychoaktywne są reklamowane jako substancje wywierające efekty podobne do działań narkotyków. Zwykle angielska nazwa produktu handlowego bezpośrednio nawiązuje do określonego narkotyku (np. „Coco Power”, „Crack Inside”, „EXTC”, “Herbal Dream”, „Xtacy”, „Speedway”, „Snow Blow”, „White Ice Resins”, „X Pillz”) lub do oczekiwanych działań wywieranych przez nielegalne związki psychotropowe (np. „Dynamite”, „Euphoria”, „Explosion”, „Loved Up”, „Rocket Fuel”, „Sextasy”, „Torpedo”). Reguły tej nie potwierdzają polskie nazwy popularnych produktów (tab. 1.).

Tabela 1. Przykłady nazw produktów handlowych, w skład których wchodzą nowe substancje psychoaktywne („dopalacze”)
Związek Nazwa produktu
syntetyczne kanabinomimetyki
UR-144 – Amulet Kierowcy
– Amulet Ochronny
– Cząstka Boga Rama (Ratri, Ganga, Himawanti, Kalita, Kunti, Lalita, Saka, Sziwa, Surja, Uszas, Genesz, Indra, Jawa, Narayana)
– Cząstka Boga Rama (Aswin, Angi, Ganesz, Ganga, Siwa, Sziwa, Himawanti, Indra, Jawa, Kali, Kunti, Lakszmi, Lalita, Narayana, Varuna) znad indyjskich gór i dolin Gangesu
– Czereśniowy (różne zapachy) dym
– Czeszący grzebień – środek pochłaniający wilgoć
– Rozpałka do pieca w kolorze… (różne kolory)
– Ekstrakt Scarlet Fire
– Kosior
– Mocarz
– Mocarz – środek pochłaniający wilgoć
– Sztywny Misza
5-Fluoro-UR-144 – Amulet Ochronny
– Cząstka Boga Rama (Ganga, Angi, Himawanti, Indra, Jawa, Kali, Kunti, Siwa, Sziwa) znad indyjskich gór i dolin Gangesu
– Czereśniowy dym
– Mocarz
AM-2201 – PC CLEAN S2
– Śruba
– Grizly
– HARDCORE by Waikkiki Be – środek pochłaniający wilgoć
5-Fluro-AKB – Mocarz
AB-PINACA – ALGIZ
AB-CHMINACA – GERWAZY
syntetyczne katynony
3-MMC – Cząstka Boga BHIMA (Burga, Djaus, Rudra, Durga, Bramha, Mitra, Prythiwi, Waju) znad indyjskich gór i dolin Gangesu
– Cząstka Boga Burga (Durga, Vishu, Waju, Mitra, Prythiwi) –
C12 środek czyszczący do złota
– Cherry Kokolino
– Cherry Kokolino substrat środków czyszczących
– EXCLUSIVE KOKOLINO substrat środków czyszczących – Dodatek do piasku (różne kolory)
– Odświeżacz do toalet o zapachu czereśniowym
– Jabłkowy (winogronowy, wiśniowy) zapach
– Ekstrakt Kwitnąca Wiśnia
– Odświeżacz do bidetu o zapachu… (różne zapachy)
– SmokeStop granulki zapachowe do popielniczek samochodowych i domowych
– Kosior
– MOUNTAIN CRYSTAL
α-PVP – G-Y środek polerujący do złotych monet
– GIE-ES M
– Odświeżacz do bidetu o zapachu cytrynowym
– E21 Środek do czyszczenia srebra
– K2 MAX
– TURBO POCHŁANIACZ WILGOCI
– THOR HAMMER
– MORALES
– Puszek mały – saszetka zapachowa
– S1 Turbo
– Talizman Kierowcy
– Absorber promieniowania elektromagnetycznego
etkatynon – ETH-CAT
– Ekstrakt Perukowyklej
MBPBP – Fresh and funky substrat środków czyszczących
– Funky
– Granulat koloru pomarańczowego
PV8 – GONZALES
związki halucynogenne
25I-NBOMe Papierek lakmusowy
produkty wieloskładnikowe
α-PVP, 5-Fluoro-UR-144 Środek polerujący do srebrnych monet
α-PVP, kofeina Preparat do czyszczenia sprzętu AGD
Pentedron, MBPBP Gumi jagoda
α-PVP, bufedron Władziu
Etkatynon, MDPBP Władziu
UR-144, 5-Fluoro-UR-144, 5-Fluoro-AKB-48 Mocarz
α-PVP, brefedron, pentedron,3,4-DMMC Talizman fortuny
α-PVP, α-PBP
Pogromca duchów
α-PVP, brefedron, 2-DPMP Pogromca wampirów
AB-PINACA, AB-Fubinaca CHESTERFIELD, FAIRWIND

Często ta sama nazwa handlowa jest wykorzystywana do sprzedaży różnych związków, np. „Kosior” może zawierać związek UR-144 (syntetyczny kanabinomimetyk) lub psychostymulujący 3-metylometkatynon (3-MMC), „Mocarz” – UR-144 lub trzy kanabinomimetyki: UR-144, 5-Fluoro-UR-144 i 5-Fluoro-AKB-48. Ponadto, bardzo podobne nazwy stosuje się do oznaczenia produktów, w skład których wchodzą związki o różnym działaniu, np. w „Cząstce Boga Sziwa” i „Jabłkowym dymie” jest UR-144, a w „Cząstce Boga Vishu” i „Jabłkowym zapachu” obecny jest 3-MMC. Aby przyciągnąć uwagę potencjalnego klienta (w szczególności nastolatka), opakowania produktów zawierających „dopalacze” wyróżniają się atrakcyjną grafiką i barwną szatą.
Podział nowych związków psychoaktywnych

Wbrew obiegowym poglądom, „dopalacze” są heterogenną grupą związków naturalnych, półsyntetycznych i syntetycznych, w której – stosując jako kryterium podziału dominujący profil działania psychoaktywnego – można wyróżnić cztery podgrupy:4
1) związki psychostymulujące naśladujące działanie amfetaminy, kokainy czy ekstazy (pochodne katynonu, piperazyny, aminoindanu, pipradolu, dimetoksyamfetaminy),
2) związki naśladujące działanie marihuany, syntetyczne kanabinomimetyki,
3) związki psychodysleptyczne – naturalne (np. salwinoryna A, N,N-dimetylotryptamina, leunoryna i amid kwasu lizergowego) i syntetyczne (np. metoksetamina i pochodne fenyloetyloaminy – tzw. związki 2C, NBOMe i FLY),
4) syntetyczne opioidy naśladujące działanie morfiny i heroiny.

Niektóre związki, np. pochodne fenyloetyloaminy z grupy 2C, wywierają działania halucynogenne i psychostymulujące. Poszczególne grupy NPS będą omawiane w kolejnych częściach tego cyklu.
W Polsce, podobnie jak w zdecydowanej większości krajów europejskich, do najbardziej popularnych NPS należą syntetyczne kanabinomimetyki (kanabinoidy) i pochodne katynonu o działaniu psychostymulujacym (ryc. 4.). W ciągu ostatnich 2–3 lat największą popularnością cieszyły się kanabinomimetyki: UR-144, XLR-11 (5-Fluoro-UR-144) i AM 2201 oraz należące do grupy syntetycznych katynonów: 3-MMC, a-PVP i pentedron.
Według danych Europolu i EMCDDA w 2013 roku w Europie zarekwirowano produkty zawierające syntetyczne kanabinoidy o łącznej masie około 1,6 tony i produkty z pochodnymi katynonu o masie przekraczającej 1,1 tony.

Ryc. 4. Wyniki analizy grup „dopalaczy” Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji za I półrocze 20143
Metody analizy nowych związków psychoaktywnych w produktach handlowych i w materiale biologicznym

Do identyfikacji nowych związków psychoaktywnych oraz ich metabolitów wykorzystuje się wysoce czułe metody analityczne,5,6 są nimi:

chromatografia cieczowa sprzężona z tandemową spektrometrią mas (liquid chromatography-tandem mass spectrometry),
chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas (gas chromatography-mass spectrometry),
chromatografia cieczowa sprzężona ze spektrometrem mas z kwadrupolowym analizatorem czasu przelotu (liquid chromatography coupled to quadrupole-time-of flight mass spektrometry),
spektrometria mas z desorpcją laserową wspomaganą matrycą (mass spectrometry coupled with matrix-assisted laser desorption ionization),
spektrometria mas z bezpośrednią analizą w czasie rzeczywistym (direct analysis in real time mass spectrometry),
magnetyczny rezonans jądrowy (nuclear magnetic resonance),
metody immunologiczne (immunological methods).

Do najczęściej stosowanych technik należą chromatografia cieczowa lub gazowa połączone ze spektrometrią mas.
Czynniki ryzyka związane ze stosowaniem nowych związków psychoaktywnych

Skład produktu handlowego zawierającego NPS może się bardzo różnić, zarówno ilościowo, jak i jakościowo, w obrębie tej samej marki, a nawet serii. Co więcej, zwykle na opakowaniu nie ma informacji o zawartości substancji psychoaktywnych. Brak bądź błędne informacje o czasie działania oraz zakresie stosowanych dawek, które można znaleźć na forach internetowych, w połączeniu z przekonaniem wielu użytkowników o tym, że „dopalacze” działają słabiej od narkotyków i są od nich bardziej bezpieczne, prowadzi do stosowania dużych dawek tych związków. Jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku związków aktywnych w dawkach poniżej 1 mg, np. psychodysleptycznych pochodnych fenyloetyloaminy z grupy tzw. związków NBOMe stosowanych jako zamiennik LSD.
„Dopalacze” często są używane razem z innymi związkami psychoaktywnymi. W produktach zawierających NPS wykryto obecność wielu leków, w tym m.in. kofeiny (w produktach o działaniu psychostymulującym zawartość kofeiny waha się w przedziale od <2% do 96%), teobrominy, leków miejscowo znieczulających, głównie lidokainy i benzokainy, fenfluraminy, metoklopramidu, czy zwiększającego potencję tadafinilu. W przypadku większości związków nie dysponujemy rzetelną wiedzą, opartą na wynikach badań naukowych i obserwacjach klinicznych, na temat ich właściwości farmakokinetycznych (wchłanianie, czas działania w zależności od drogi podania i dawki, metabolizm), spektrum działania, toksyczności ostrej, toksyczności przewlekłej, interakcji z innymi lekami/substancjami odurzającymi. Dotyczy to zwłaszcza związków drugiej i trzeciej generacji, które po delegalizacji wcześniejszych NPS zostały wprowadzone do sprzedaży w ciągu ostatnich trzech lat.

Wymienione czynniki zwiększają ryzyko ostrych zatruć NPS, w tym nawet ze skutkiem śmiertelnym. Należy podkreślić, że większość NPS nie była badana pod kątem aktywności biologicznej na żywych organizmach, a potencjalne skutki zdrowotne ich stosowania są w dużej mierze nieznane.


Cytat:Zawilska J.: Nowe związki psychoaktywne („dopalacze”). Część 1. Informacje ogólne. Med. Prakt. Psychiatria, 2016; 1: 45–50
źródło: mp.pl
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post