Czy badanie lipidowe wykonuje się na czczo czy nie?

Choroby układu pokarmowego; przełyku, żołądka, jelit, wątroby, trzustka, dróg żółciowych, odbytu)
Asystentka

Czy badanie lipidowe wykonuje się na czczo czy nie?

Post autor: Asystentka »

Badania lipidowe - na czczo czy nie na czczo? Omówienie stanowiska European Atherosclerosis Society i European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine 2016
17.10.2016
dr hab. n. med. Bogdan Solnica, prof. UJ Zakład Diagnostyki Katedry Biochemii Klinicznej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie

Jak cytować: Solnica B.: Badania lipidowe – na czczo czy nie na czczo?: omówienie stanowiska European Atherosclerosis Society i European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine 2016. Med. Prakt., 2016; 7-8: 10–14

Skróty: apo – apolipoproteina, EAS – European Atherosclerosis Society, HDL-C – cholesterol frakcji lipoprotein o dużej gęstości, LDL-C – cholesterol frakcji lipoprotein o małej gęstości, Lp(a) – lipoproteina (a), RSN – ryzyko sercowo-naczyniowe, TC – cholesterol całkowity, TG – triglicerydy

Dyslipidemia jest jednym z głównych modyfikowalnych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego (RSN). Badania stężeń lipidów i lipoprotein są wykonywane powszechnie w celu oceny tego ryzyka, określenia wskazań do stosowania leków hipolipemizujących oraz monitorowania leczenia.
Na rutynowo zlecany profil lipidowy (lipidogram) składają się:
1) oznaczane w osoczu lub surowicy stężenia: a) cholesterolu całkowitego (TC) b) cholesterolu frakcji lipoprotein o dużej gęstości (HDL-C) i c) triglicerydów (TG)
2) oznaczane lub wyliczane za pomocą wzoru Friedewalda stężenia cholesterolu lipoprotein o małej gęstości (LDL-C = TC – HDL-C – TG/2,2 [mmol/l]; LDL-C = TC – HDL-C – TG/5 [mg/dl]).
Obecnie zaleca się uzupełnienie profilu lipidowego o wyliczane stężenie cholesterolu nie-HDL (nie-HDL-C = TC – HDL-C) oraz cholesterolu remnantów chylomikronów i remnantów lipoprotein o bardzo małej gęstości (VLDL) (remn-C = TC – HDL-C – LDL-C). Badania lipidowe wykonywane w celu oceny RSN obejmują również stężenia lipoproteiny (a) [Lp(a)] oraz apolipoprotein apo A-I i apo B. Stężenie Lp(a) w osoczu/surowicy powinno się oznaczyć przynajmniej raz u wszystkich osób poddawanych ocenie RSN. Oznaczenia stężenia apo B i apo A-I uważa się za alternatywę dla oznaczeń odpowiednio nie-HDL-C i HDL-C. Badania składające się na profil lipidowy tradycyjnie wykonuje się w osoczu lub surowicy próbek krwi pobieranych na czczo, po upływie 8–12 godzin od ostatniego spożycia pokarmów, bez ograniczeń w piciu wody. Głównym uzasadnieniem dla wykonania profilu lipidowego na czczo jest łatwiejsza standaryzacja fazy przedanalitycznej oraz zakładany, powodowany przez posiłek wzrost stężenia TG we krwi, który ma wpływać na wyliczane za pomocą wzoru Friedewalda stężenie LDL-C (powodować jego zaniżenie). Wykonywanie badań lipidowych w materiale pobieranym na czczo jest ostatnio kwestionowane. Zaleca się natomiast pobieranie krwi w celu przeprowadzenia tych badań o dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu, który upłynął od ostatniego posiłku. Podkreśla się, że ludzie przez większą część doby nie są na czczo zgodnie z powyższą definicją, ponieważ spożywają posiłki i przekąski częściej niż co 8–12 godzin.

Zatem udział lipidów i lipoprotein w aterogenezie oraz ich wpływ na RSN dotyczy raczej warunków między posiłkami, więc się wydaje, że próbki krwi pobierane w tym czasie są odpowiednim materiałem do badań lipidowych. Wyniki wielu badań wskazują, że wpływ posiłku na stężenie lipidów we krwi w ciągu kilku godzin po jego spożyciu nie jest na tyle istotny, by uzasadniać wykonanie profilu lipidowego na czczo. Dotyczy to zarówno aspektów analitycznych, jak i dokładności stratyfikacji RSN. Przewidywano, głównie na podstawie wyników testu tolerancji tłuszczu (oznaczanie stężenia TG i innych lipidów w osoczu/surowicy przez 6 h po spożyciu bogatotłuszczowego płynnego posiłku), że po posiłku występuje hipertriglicerydemia, tymczasem zwiększenie stężenia TG po zwyczajowo spożywanych posiłkach jest znacznie mniejsze, niż się spodziewano. Wskazuje to jednak na potrzebę pouczenia pacjenta o konieczności ograniczenia spożycia tłuszczów w dniu badania profilu lipidowego. W badaniach: Women’s Health Study i National Health and Nutrition Examination Survey przeprowadzonych w USA, Copenhagen General Population Study w Danii oraz Calgary Laboratory Services w Kanadzie, stwierdzono, że stężenia lipidów i lipoprotein w osoczu po zwyczajowych posiłkach u większości badanych zmieniają się nieznacznie i wydaje się, że te zmiany nie mają znaczenia klinicznego. We wszystkich badaniach porównujących profil lipidowy na czczo i nie na czczo stwierdzono niewielkie poposiłkowe zwiększenie stężenia TG oraz niewielkie zmniejszenie stężeń TC i LDL-C, nie obserwowano natomiast zmian w stężeniu HDL-C.

W badaniu Copenhagen General Population Study z udziałem około 92 000 kobiet i mężczyzn stwierdzono następujące maksymalne średnie zmiany stężeń lipidów, w czasie 1–6 godzin po zwyczajowych posiłkach, które uznano za nieistotne klinicznie: TG +0,3 mmol/l (26 mg/dl), TC –0,2 mmol/l (8 mg/dl), LDL-C –0,2 mmol/l (8 mg/dl), remn-C +0,2 mmol/l (8 mg/d), nie-HDL-C –0,2 mmol/l (8 mg/dl). Nie stwierdzono zależnych od posiłków zmian stężenia HDL-C, apo A-I, apo B ani Lp(a). Zwrócono uwagę, że zmniejszenie stężenia TC i LDL-C może być następstwem picia wody przed badaniem i rozcieńczenia osocza, które może wystąpić również u badanych będących na czczo i pijących wodę bez ograniczeń. Przemawiają za tym utrata istotności statystycznej różnic w stężeniach TC i LDL-C po standaryzacji względem stężenia albuminy oraz zgodność oznaczonych bezpośrednio i wyliczonych za pomocą równania Friedewalda stężeń LDL-C na czczo i nie na czczo. Uważa się, że wykonanie profilu lipidowego po posiłku nie tylko nie zmniejsza, ale może zwiększać przydatność tego badania w ocenie RSN. W przeprowadzanych od lat 70. XX wieku licznych badaniach obserwacyjnych, głównie prospektywnych, oraz badaniach klinicznych oceniających leczenie statynami stwierdzono, że badanie profilu lipidowego nie na czczo jest wystarczającym badaniem przesiewowym w ocenie RSN. Podobne wnioski przedstawiono w metaanalizie Emerging Risk Factors Collaboration oceniającej dane na temat zależności profilu lipidowego i ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych, pochodzące z 68 prospektywnych badań obejmujących ponad 300 000 uczestników.1 Stwierdzono w niej nie tylko niewystępowanie osłabienia zależności między stężeniami lipidów i lipoprotein oznaczanymi nie na czczo a RSN, ale również przewagę stężeń nie-HDL-C i LDL-C wyliczanych w warunkach nie na czczo nad stężeniami na czczo w predykcji incydentów sercowo-naczyniowych.

Wykonywanie badań lipidowych w materiale pobieranym nie na czczo, w innych niż rano porach dnia, jest wygodniejsze dla pacjentów, szczególnie tych, dla których zgłoszenie się do laboratorium na czczo może być problemem, np. chorych na cukrzycę. Ponadto poprawia to współpracę pacjenta, zmniejsza poranne spiętrzenie pracy w laboratoriach i ułatwia pracę lekarzom, umożliwiając uzyskanie wyników badań w czasie obecności pacjenta w poradni. W ciągu ostatnich kilku lat zostały opracowane i są wdrażane zalecenia, aby rutynowo wykonywać badania lipidowe nie na czczo. W 2009 roku Danish Society for Clinical Biochemistry zaleciło rutynowe wykonywanie badań lipidowych w próbkach niepobieranych na czczo z powtórnym oznaczaniem stężenia TG na czczo, jeśli nie na czczo przekraczało ono 4 mmol/l (350 mg/dl).2 W 2014 roku National Institute for Health and Care Excellence (NICE) w Wielkiej Brytanii wraz z brytyjskimi towarzystwami naukowymi zaleciły rutynowe badanie profilu lipidowego nie na czczo.3 Z kolei w wytycznych American College of Cardiology i American Heart Association (ACC/AHA) z 2013 roku znalazło się zalecenie wstępnego badania profilu lipidowego na czczo, ale dopuszczono wykonywanie kolejnych badań nie na czczo. W kwietniu 2016 roku opublikowano wspólne stanowisko European Atherosclerosis Society (EAS) i European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (EFLM),4 zgodnie z którym pobieranie krwi na czczo nie jest wymagane do rutynowej oceny profilu lipidowego osocza, przy czym w przypadku stężenia TG nie na czczo wynoszącego >5 mmol/l (440 mg/dl) należy rozważyć ponowne oznaczenie na czczo. Stanowisko EAS i EFLM nakłada na laboratoria obowiązek zaznaczania w raportach wyników nieprawidłowych, określanych na podstawie pożądanych stężeń lipidów, a na lekarzy – natychmiastowego kierowania do opieki specjalistycznej pacjentów, u których stwierdzi się zagrażające życiu, ekstremalnie duże wartości w profilu lipidowym.

Autorzy stanowiska EAS i EFLM podali wartości odcięcia określające nieprawidłowe wyniki profilu lipidowego na czczo i nie na czczo oraz zagrażające życiu (tab.). Warto podkreślić, że wartości odcięcia różnią się jedynie dla TG oraz nieznacznie dla nie-HDL-C i remn-C. W stanowisku EAS i EFLM położono nacisk na znaczenie poprawnej interpretacji wyników – badania lipidowe pod tym względem istotnie się różnią od prawie wszystkich pozostałych badań biochemicznych. Nie można dla ich wyników wyznaczyć przedziałów referencyjnych na podstawie analizy rozkładu stężeń w próbie zdefiniowanej populacji referencyjnej. Interpretacja wyników badań lipidowych musi być oparta na wartościach pożądanych z punktu widzenia RSN, określanych na podstawie badań klinicznych.
Tabela. Nieprawidłowe wartości stężeń lipidów w osoczu
Oznaczenie Stężenie
----------------------nie na czczo mmol/l (mg/dl)-----na czczo mmol/l (mg/dl)------zagrażające życiu mmol/l (mg/dl)
cholesterol całkowity------≥5 (≥190)------------------------≥5 (≥190)
cholesterol HDL------------≤1 (≤40)-------------------------≤1 (≤40)
cholesterol LDL-----------≥3 (≥115)-------------------------≥3 (≥115)------------------>13 (>500)a*--->5 (>190)b*
triglicerydy----------------≥2 (≥175)-----------------------≥1,7 (≥150)-------------------10 (880)c*
cholesterol nie-HDL-------≥3,9 (≥150)---------------------≥3,8 (≥145)
cholesterol remnantów----≥0,9 (≥35)----------------------≥0,8 (≥30)
na podstawie stanowiska EAS i EFLM (2016) Uwaga: stężenia zagrażające życiu wymagają skierowania do lekarza specjalisty od zaburzeń lipidowych i oceny pod kątem:
a homozygotycznej hipercholesterolemii rodzinnej
b heterozygotycznej hipercholesterolemii rodzinnej
c ostrego zapalenia trzustki
źródło: mp.pl
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post