ForumMedyczne.edu.pl

Nowości diagnostyczne w cukrzycy – szybki test na proinsulinę
dr n. med. Barbara Katra
Klinika Chorób Metabolicznych Collegium Medicum UJ, Kraków

W badaniu TrialNet Pathway to Prevention (PTP) dotyczącym krewnych osób chorych na cukrzycę typu 1 z obecnymi w surowicy krwi przeciwciałami stwierdzono statystycznie znamiennie podwyższony stosunek proinsuliny do insuliny około 12 miesięcy przed zachorowaniem na cukrzycę typu 1 (1,81% vs 1,17%, P = 0,03). Pozwala to na wczesne, jeszcze w fazie przedobjawowej, wytypowanie osób, które zachorują na cukrzycę typu 1 i zapobieganie rozwojowi kwasicy ketonowej.

Proinsulina jest polipeptydem wydzielanym przez komórki ß trzustki do żyły wrotnej. Może występować we krwi jako tzw. nieuszkodzona proinsulina (intact) oraz w postaci produktów jej częściowej konwersji. Proinsulina zmniejsza stężenie glukozy we krwi, siła jej działania stanowi ok. 20% siły hipoglikemizującej insuliny.

Proinsulina intact jest biomarkerem dysfunkcji komórek ß trzustki. W wyniku dysfunkcji wydzielniczej komórki ß trzustki występuje zwiększone stężenie proinsuliny we krwi. Stosunek proinsulina – insulina jest zaburzony. Nadmierne wydzielanie proinsuliny powoduje zwiększoną produkcję amyliny, prowadzące do odkładania się amyloidu w wyspach trzustkowych i dalszą ich dysfunkcję.

Zwiększone stężenie proinsuliny we krwi może wystąpić w 3 sytuacjach:
– proinsulinoma
– bezobajwowe stadium cukrzycy typu 1
– cukrzyca typu 2 z genetycznie uwarunkowaną dysfunkcją komórki ß w stadium, w którym występuje upośledzenie produkcji insuliny, jednak hiperglikemia nie występuje ze względu na hipoglikemizujące działanie proinsuliny wydzielanej w nadmiarze.

Nadmiar proinsuliny poprzez wiązanie się z receptorem w endotelium powoduje zmiany miażdżycowe naczyń krwionośnych. Duże prospektywne badania kohortowe potwierdzają dużą wartość predykcyjną proinsuliny dla rozwoju cukrzycy typu 2 i zawału serca.

Ryc.: Stężenie insuliny i proinsuliny we krwi w zależności od stopnia pogorszenia funkcji komórki ß trzustki u chorych z 5-letnim wywiadem cukrzycy typu 21

Badania potwierdzają, że podwyższone stężenie natywnej proinsuliny na czczo u chorych na cukrzycę typu 2 leczonych doustnymi lekami hipoglikemizującymi jest markerem insulinooporności oraz wskaźnikiem dysfunkcji komórki ß trzustki. Może stanowić podstawę do zmiany i odpowiedniego wyboru terapii hipoglikemizującej. Badania u chorych na cukrzycę leczonych pioglitazonem wykazały zmniejszenie stężenia proinsuliny. Podczas leczenia pochodnymi sulfonylomocznika nie stwierdzono zmian w stężeniu hormonu lub nawet jego zwiększenie.

W badaniu TrialNet Pathway to Prevention (PTP) dotyczącym krewnych osób chorych na cukrzycę typu 1 z obecnymi w surowicy krwi przeciwciałami stwierdzono statystycznie znamiennie podwyższony stosunek proinsuliny do insuliny około 12 miesięcy przed zachorowaniem na cukrzycę typu 1 (1,81% vs 1,17%, P = 0,03). Najbardziej zwiększone wydzielanie proinsuliny zaobserwowano u dzieci poniżej 10. roku życia. Pozwala to na wczesne, jeszcze w fazie przedobjawowej, wytypowanie osób, które zachorują na cukrzycę typu 1 i zapobieganie rozwojowi kwasicy ketonowej.

Zastanawia, że pomimo tych danych, pomiar proinsuliny nie jest rutynowo używany jako biomarker rozwoju cukrzycy typu 2 i zawału serca.

Stężenie całkowitej proinsuliny (proinsulina intact + produkty konwersji) oznacza się z zastosowaniem metody radioimmunologicznej (RIA). Metody immunoenzymatyczne stosowane w laboratorium służą do oznaczenia proinsuliny intact (ELISA).

Rozwiązaniem problemów diagnostycznych jest szybki test typu poinf-of-care (jak test ciążowy). W pracy Pfütznera porównano przydatność szybkiego testu do metody ELISA w oznaczeniu proinsuliny intact. Szybki test wymaga jedynie 10 µl krwi pobranej z opuszka palca, można też użyć w tym celu krwi żylnej. Wynik uzyskuje się po 5 minutach. Wynik jest pozytywny, jeżeli w okienku pojawią się dwie pionowe linie, oznacza to, że stężenie proinsuliny intact jest większe niż 11 pmol/l. We wszystkich przypadkach pozytywnego wyniku testu typu point-of-care potwierdzenie uzyskano laboratoryjną metodą ELISA. Specyficzność testu wyniosła 100%, czułość 84,6%.

Oznaczenie stężenia proinsuliny we krwi pomogłoby uzupełnić diagnostykę stanu przedcukrzycowego. Rozpowszechnienie szybkich testów diagnostycznych umożliwiłoby taką diagnostykę również w gabinecie lekarza POZ. W przypadku zwiększonego stężenia proinsuliny we krwi należy poszerzyć diagnostykę hiperglikemii o doustny test obciążenia glukozą (OGTT). W przypadku nieprawidłowego wyniku należy wdrożyć rutynowe postępowanie, a wynik negatywny wymaga postępowania behawioralnego. Należy również rozważyć oznaczenie hemoglobiny glikowanej oraz zalecić okresową kontrolę glikemii w laboratorium i/lub za pomocą glukometru.

Gdy wynik szybkiego testu na proinsulinę intact jest negatywny, należy zalecić powtarzanie testu co roku.