Probiotyki

Różne informacje,czasem dziwne a czasem bardzo interesujące, o badaniach medycznych
admin. med.

Probiotyki

Post autor: admin. med. »

Probiotyki: które, kiedy i jak stosować?
prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska,
Klinika Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny.


Wprowadzenie
Probiotyki reklamowane są jako produkty przynoszące znaczne korzyści zdrowotne. Czy istotnie tak jest? Jakie faktyczne korzyści daje spożywanie probiotyków? Kiedy należy je stosować? Czy wszystkie działają tak samo? Artykuł podsumowuje aktualną wiedzę na temat skuteczności i bezpieczeństwa stosowania probiotyków w wybranych sytuacjach klinicznych.

Co to są probiotyki?
Terminem probiotyki określa się żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny [1]. Do drobnoustrojów o działaniu probiotycznym należą przede wszystkim bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus) i Bifidobacterium (np. B. animalis, B. breve). Inne drobnoustroje tradycyjnie zaliczane do probiotyków to m.in. drożdżaki Saccharomyces boulardii.
Czy ważna jest znajomość szczepu probiotycznego?
Obecnie uważa się, że właściwości probiotyków są szczepozależne. Praktycznie oznacza to, że aby racjonalnie stosować probiotyki niezbędna jest znajomość działania konkretnego szczepu probiotycznego, a nie tylko rodzaju lub gatunku (tabela 1). Każdy ze szczepów wymaga oddzielnych badań w celu określenia jego właściwości probiotycznych i skuteczności w ściśle określonej sytuacji klinicznej. Nie ma podstaw naukowych do ekstrapolacji danych o szczepach, nawet blisko spokrewnionych. Wyniki badań przeprowadzonych z określonym szczepem probiotycznym nie mogą być wykorzystywane jako dowód skuteczności innych, nie poddanych ocenie szczepów. Wyniki dokumentujące skuteczność danego szczepu probiotycznego w określonej dawce nie są wystarczającym dowodem, że podobny efekt można osiągnąć stosując mniejszą dawkę. Dokumentacja efektów zdrowotnych musi odnosić się do szczepu obecnego w danym produkcie.

Dawkowanie
Nie wiadomo, jaka jest minimalna skuteczna dawka probiotyków. Zwyczajowo, ale nie wynika to z danych naukowych, dawki stosowane w poszczególnych produktach i badaniach wahają się od 106 do 109 jednostek tworzących kolonie (ang.: colony forming units, CFU). Wg niektórych autorów, w większości sytuacji klinicznych skuteczna dawka to 5-10x109 CFU, a w przypadku S. boulardii – 250-500 mg/dzień [2]. Ponieważ w chwili obecnej nie można podać ogólnych zasad dawkowania probiotyków, uzasadnione wydaje się być stosowanie takiej dawki, która w badaniu przeprowadzonym u ludzi, z określonym szczepem probiotycznym, wykazała korzystny efekt [3].

Jak ocenić skuteczność kliniczną probiotyków?
Badanie z randomizacją, czyli takie, w którym badanych kwalifikuje się losowo do grupy eksperymentalnej poddawanej ocenianej interwencji lub do grupy kontrolnej [4], uważane jest za model badania najbardziej wiarygodny w ocenie skuteczności i bezpieczeństwa różnych metod leczenia i profilaktyki, w tym probiotyków [5, 6]. W ocenie przydatna bywa również metaanaliza, czyli ilościowa synteza wyników wszystkich wiarygodnych badań klinicznych dotyczących tego samego pytania klinicznego [13].

Jakie są najlepiej udokumentowane działania probiotyków?
Tylko nieliczne z potencjalnych korzyści dla zdrowia człowieka przypisywanych probiotykom zostało potwierdzonych wynikami prawidłowo przeprowadzonych badań klinicznych (tabela 2)

Czy podawać probiotyki dziecku choremu na ostrą biegunkę?
W przypadku ostrej biegunki przebiegającej z odwodnieniem postępowaniem z wyboru jest nawadnianie doustnymi płynami nawadniającymi. Jest ono niezwykle skuteczne, nie wpływa jednak na czas utrzymywania się objawów. Poszukuje się więc leków, które mogłyby skrócić czas choroby i zmniejszyć liczbę oraz objętość stolców biegunkowych. Wyniki kilku metaanaliz zgodnie dowodzą, że probiotyki, w porównaniu z placebo, skracają czas trwania biegunki o średnio 1 dzień. U dzieci, zgodnie z aktualnymi (2008) wytycznymi europejskimi, w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej można rozważyć – jako uzupełnienie nawadniania – stosowanie probiotyków, ale należy stosować jedynie szczepy o udowodnionym działaniu (np. L. rhamnosus GG, S. boulardii) [7].

Czy podawać probiotyki dorosłemu choremu na ostrą biegunkę?
Wybrane probiotyki prawdopodobnie są również skuteczne w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej u dorosłych. Dane dotyczące ich skuteczności w tej grupie wiekowej są jednak zdecydowanie bardziej ograniczone i nie pozwalają na sformułowanie jednoznacznych zaleceń.

Czy stosowanie probiotyków zapobiega biegunce
związanej ze stosowaniem antybiotyków?
Szacuje się, że biegunka występuje u ok. 5-40% leczonych antybiotykami. Największe ryzyko wystąpienia biegunki stwarzają antybiotyki o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego (np. aminopenicyliny, aminopenicylina z kwasem klawulanowym, niektóre cefalosporyny i klindamycyna). Wyniki kilku metaanaliz dowodzą, że stosowanie probiotyków zmniejsza o ok. 60% ryzyko wystąpienia biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków [8-14]. Skuteczność poszczególnych drobnoustrojów jest jednak – jak w wielu innych wskazaniach – zróżnicowana. W Polsce są dostępne następujące probiotyki o udokumentowanym działaniu w zapobieganiu biegunce związanej ze stosowaniem antybiotyków: S. boulardii (dorośli i dzieci), Lactobacillus GG (wyłącznie u dzieci), L. rhamnosus E/N, Oxy, Pen (dzieci), Str. thermophilus & B. lactis Bb12 (dzieci).

Czy jogurty lub kefiry są skuteczne w zapobieganiu biegunce związanej ze stosowaniem antybiotyków?
Powszechną praktyką jest podawanie w trakcie i/lub po antybiotykoterapii jogurtu lub kefiru, ale wyniki badań zwykle nie potwierdzają ich skuteczności [15, 16]. Wyjątek stanowi L. casei DN 114 001. W badaniu z randomizacją, metodą podwójnie ślepej próby z placebo, wykazano, że profilaktyczne spożywanie napoju probiotycznego, zawierającego L. casei DN 114 001 równocześnie z antybiotykoterapią i przez 7 dni po jej zakończeniu zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków i biegunki związanej z zakażeniem C. difficile u osób <50. rż [17].

Czy probiotyki zapobiegają infekcjom u małych dzieci?
Duża zapadalność na choroby infekcyjne dróg oddechowych i biegunkę infekcyjną u dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola stanowi istotny problem zdrowia publicznego. Wiąże się też z określonymi skutkami ekonomicznymi (np. związanymi z absencją rodziców w pracy). W związku z tym poszukuje się skutecznych, bezpiecznych i opłacalnych kosztowo metod profilaktyki. U dzieci w wieku 3-6 lat uczęszczających do przedszkola szczep L. acidophilus NCFM podawany przewlekle w dużej dawce (1010 CFU/24 h) od jesieni do wczesnej wiosny może zmniejszyć ryzyko infekcyjnych zapaleń dróg oddechowych o raczej łagodnym przebiegu (niewymagających hospitalizacji) i liczbę dzieci leczonych z tego powodu antybiotykiem oraz skrócić absencję chorobową w przedszkolu o około 1,5 dnia w ciągu 6 miesięcy [18].

Wyniki badań z randomizacją dowodzą, że u niemowląt i dzieci do 24. miesiąca życia uczęszczających do żłobka mleko modyfikowane z dodatkiem niektórych szczepów probiotycznych (np. L. reuteri, B. lactis Bb-12 [19]) może w umiarkowanym stopniu zmniejszyć ryzyko zachorowania na biegunkę o raczej łagodnym przebiegu (w większości nie oceniano etiologii), niewymagającej hospitalizacji, a także zredukować liczbę dzieci leczonych antybiotykiem. Nie stwierdzono natomiast, aby te preparaty chroniły dzieci do 24. miesiąca życia przed infekcyjnymi zapaleniami dróg oddechowych.

W nowszym, opublikowanym w 2010 roku, badaniu z randomizacją, obejmującym ponad 600 dzieci w wieku 3-6 lat, uczęszczających do przedszkola lub szkoły przez 5 dni w tygodniu, oceniano skuteczność podawania napoju jogurtowego zawierającego DN-114 001 w dawce 108 CFU w połączeniu z bakteriami jogurtowymi Streptococcus themophilus i Lactobacillus bulgaricus. W grupie otrzymującej napój jogurtowy z probiotykiem, w porównaniu z grupą kontrolną, stwierdzono mniejsze ryzyko choroby infekcyjnej, mniejsze ryzyko wystąpienia zakażeń układu oddechowego oraz zakażeń przewodu pokarmowego, a także rzadsze przyjmowanie antybiotyków i leków przeciwzapalnych [20]. Komentowane badanie odpowiada na klinicznie istotne pytanie, a oceniany napój jogurtowy jest powszechnie dostępny w Polsce. Aby osiągnąć taki sam efekt jak w badaniu, Actimel należy stosować w takiej samej populacji, w takiej samej dawce oraz przez taki sam czas jak w badaniu.

W innym badaniu wykazano, że podawanie zdrowym dzieciom uczęszczającym do żłobka lub przedszkola produktu mlecznego z dodatkiem Lactobacillus GG w dawce 109 CFU/dzień przez 3 miesiące w okresie jesienno-zimowym zmniejszyło, w porównaniu z placebo, ryzyko zachorowania na infekcyjne zapalenie górnych dróg oddechowych. Lactobacillus GG nie miał jednak wpływu na liczbę dzieci leczonych antybiotykiem i ryzyko zapaleń dolnych dróg oddechowych [21]. Wcześniej dość zbliżony efekt działania Lactobacillus GG obserwowano w badaniu przeprowadzonym w Finlandii, mimo że zastosowano w nim 10-krotnie mniejszą dawkę probiotyku. W obu badaniach nie obserwowano natomiast efektu Lactobacillus GG w profilaktyce biegunki infekcyjnej w okresie jesienno-zimowym u dzieci w wieku przedszkolnym, nawet po zwiększeniu dawki.

Kolka niemowlęca
Kolkę niemowlęcą rozpoznaje się w przypadku nadmiernego, nie dającego się uspokoić krzyku u poza tym zdrowego niemowlęcia. Typowo kolka niemowlęca zwykle ustępuje samoistnie ok. 4-5. mż [22]. Nim jednak ustąpi spędza sen z oczu zaniepokojonym rodzicom. Wyniki niedawno opublikowanego badania dowodzą, że L reuteri DSM 17938 w dawce 108 CFU/dobę, w porównaniu z placebo, podawany doustnie dzieciom karmionym piersią, był bezpieczny i istotnie statystycznie skracał czas trwania płaczu u niemowląt z kolką w 7, 14 i 21 dniu interwencji [23]. Aby mieć pewność co do efektu klinicznego, badanie powinno zostać powtórzone przez inny zespół badawczy.

Czy stosowanie probiotyków jest bezpieczne?
Probiotyki powszechnie uważane są za bezpieczne. Na podstawie kilku opublikowanych prac stwierdzono, iż ryzyko zakażenia bakteriami probiotycznymi jest znikome, oraz że spożycie preparatów zawierających probiotyki u osób bez obciążeń jest pozbawione ryzyka. Na obecnym etapie wiedzy odstąpienie od stosowania probiotyków, a na pewno ostrożność przy ich ew. stosowaniu, jest uzasadniona u wcześniaków, pacjentów z niedoborem odporności, ciężko chorych w stanie krytycznym, leczonych na oddziałach intensywnej opieki medycznej, z cewnikiem wprowadszony do dużych żył. Czynnikiem ryzyka może być również podawanie probiotyków przez jejunostomię oraz stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania, na które oporne są stosowane probiotyki [24, 25]. Szereg w/w sytuacji uznawanych jest za przeciwwskazanie przez producentów probiotyków.

Podsumowanie

Właściwości probiotyków są szczepozależne.
Aby racjonalnie stosować probiotyki niezbędna jest znajomość działania konkretnego szczepu probiotycznego, a nie tylko rodzaju lub gatunku.
Każdy ze szczepów wymaga oddzielnych badań w celu określenia jego właściwości probiotycznych i skuteczności w ściśle określonej sytuacji klinicznej.
Nie ma podstaw naukowych do ekstrapolacji danych o szczepach, nawet blisko spokrewnionych; wyniki badań przeprowadzonych z określonym szczepem probiotycznym nie mogą być wykorzystywane jako dowód skuteczności innych, nie poddanych ocenie szczepów.
Dobrze udokumentowana jest skuteczność niektórych probiotyków w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej (głównie dzieci) oraz w zapobieganiu biegunce poantybiotykowej (dorośli i dzieci).
Aby osiągnąć efekt taki sam jak w badaniu, probiotyk należy stosować w takiej samej populacji, w takiej samej dawce oraz przez taki sam czas jak w badaniu, w którym wykazano jego korzystny efekt.
W miarę pojawiania się wyników nowych badań zakres stosowania probiotyków niewątpliwie będzie ulegać zmianom.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post