Upadki u osób w podeszłym wieku

Różne informacje,czasem dziwne a czasem bardzo interesujące, o badaniach medycznych
Asystentka

Upadki u osób w podeszłym wieku

Post autor: Asystentka »

Upadki u osób w podeszłym wieku – praktyczne spojrzenie na rolę pielęgniarki w profilaktyce
mgr Iwona Majchrzyk
Indywidualna praktyka pielęgniarska MED-ED, Kraków
Wprowadzenie

Według WHO upadki są drugą pod względem częstości przyczyną zgonu z powodu przypadkowego urazu. Szacuje się, że z powodu konsekwencji upadku każdego roku na całym świecie giną około 424 000 osób. Największą populację osób, u których upadek kończy się zgonem, stanowią osoby po 65. roku życia, a więc populacja geriatryczna. Każdego roku na całym świecie dochodzi do około 37,3 mln upadków, które wymagają interwencji medycznych1.
Upadek definiuje się jako zdarzenie, które powoduje niezamierzone przemieszczenie danej osoby na podłoże. Jednym z kluczowych czynników ryzyka upadku jest podeszły wiek. U osób w podeszłym wieku stwierdza się największe ryzyko zgonu lub poważnego urazu w wyniku upadku, a ryzyko to zwiększa się z wiekiem. Na przykład w USA u 20–30% osób w podeszłym wieku, u których doszło do upadku, stwierdza się obrażenia o umiarkowanym lub poważnym nasileniu, takie jak podbiegnięcia krwawe, złamania biodra lub urazy głowy.
Zapobieganie upadkom powinno obejmować wieloaspektowe strategie, jakkolwiek bardzo skuteczne mogą być już proste interwencje obejmujące środowisko oraz zaopatrzenie starszego pacjenta w odpowiednie pomoce.
W niniejszym opracowaniu skupiono się na prostych interwencjach, obejmujących modyfikację zewnętrznych (środowiskowych) przyczyn upadków, w których rola pielęgniarki może być największa.
Mieszkanie seniora

W wielu badaniach wykazano, że do większości upadków u osób w podeszłym wieku dochodzi w mieszkaniu lub jego najbliższym otoczeniu. Planując bezpieczne pod względem prewencji upadków warunki życia osoby w podeszłym wieku, należy pamiętać o kilku prostych zasadach.

Po pierwsze, z obszaru, w którym porusza się osoba w podeszłym wieku, należy usunąć dywany/dywaniki, zwłaszcza miękkie lub ozdobione frędzlami czy mające tendencję do zwijania się. Osoby w podeszłym wieku wykazują inny niż osoby młodsze schemat poruszania się – nie unoszą stóp podczas stawiania kolejnego kroku, a w większym stopniu przesuwają stopy po podłożu, co znacznie zwiększa ryzyko zahaczenia o luźny lub łatwo ulegający przesunięciu dywan.

Kolejną prostą interwencją jest uzupełnienie oświetlenia głównego o oświetlenie punktowe w zacienionych miejscach, ponieważ osoby w podeszłym wieku charakteryzują się upośledzeniem zdolności narządu wzroku do adaptowania się do warunków, w których występuje kontrastujące oświetlenie. Korzystne jest wyposażenie mieszkania seniora w specjalne oświetlenie, tak zwane nocne, ułatwiające po zapadnięciu zmroku dotarcie do toalety i innych często odwiedzanych miejsc. W tym przypadku nie należy „oszczędzać” na rachunkach za prąd, ponieważ potencjalne konsekwencje zdrowotne upadku mogą być dużo kosztowniejsze, a obecnie dostępne są tanie technologie oświetleniowe (np. typu LED), których zapotrzebowanie energetyczne jest bardzo niewielkie.

W dalszej kolejności należy pamiętać, aby usunąć z bezpośredniego otoczenia zbędne przedmioty, takie jak wazony, ozdoby lub figurki stojące w pobliżu telefonu, lodówki, domofonu czy telewizora. Senior może usiłować „ratować” te przedmioty w przypadku ich niezamierzonego potrącenia, narażając się na upadek i uraz. Nie należy również umieszczać nowych przedmiotów w otoczeniu seniora, a zwłaszcza w typowo odwiedzanych przez niego miejscach – może o nich zapomnieć i potknąć się o nie.

We współczesnym świecie charakteryzującym się powszechnym używaniem przedmiotów elektrycznych „pułapkę” dla seniora mogą stanowić wszelkiego rodzaju przewody elektryczne lub antenowe. Trzeba dołożyć wszelkich starań, by wszelkiego rodzaju instalacje przewodowe zamontować wzdłuż ścian, w listwach przypodłogowych lub pod podłogą, aby nie zwiększały ryzyka zaczepienia stopą czy konieczności wykonywania dłuższego i/lub wyższego kroku.

Ta sama zasada dotyczy progów między pomieszczeniami – wszelkie tego typu bariery architektoniczne trzeba zlikwidować.

Planując zaplecze toaletowe dla seniora, należy uwzględnić możliwość zastąpienia wanny prysznicem. Wyeliminuje to jedną z najczęstszych przyczyn upadków w łazience – wchodzenie lub wychodzenie z wanny. Prysznic można wyposażyć w specjalne siedzisko i uchwyty przymocowane do ściany, dzięki czemu osoba w podeszłym wieku nie musi siadać nisko i może się cały czas asekurować, trzymając się uchwytów. Podłoga w łazience nie powinna być śliska, a jeżeli taka jest, trzeba zaopatrzyć ją w specjalne maty antypoślizgowe. W niektórych polskich gminach, na przykład w Krakowie, można starać się o dofinansowanie kosztów tego typu adaptacji – zwykle należy się skontaktować z właściwym dla zamieszkania pacjenta miejskim ośrodkiem pomocy społecznej lub gminnym ośrodkiem pomocy społecznej.

Nie bez znaczenia w odniesieniu do ryzyka upadku jest obuwie, w jakim porusza się senior, nawet w obrębie mieszkania.
Najlepiej, by obuwie to miało następujące cechy:

mocny napiętek, zapewniający oparcie dla pięty przy chodzeniu i zapobiegający przypadkowemu wysunięciu się stopy z obuwia,
sznurowadła, sprzączki lub rzepy, pozwalające dogodnie dostosować mocowanie obuwia do stopy pacjenta,
szeroki i głęboki nosek, zapewniający dużo miejsca i wygodę dla palców stopy,
odpowiednią długość, dostosowaną do rozmiaru stopy pacjenta,
cienką podeszwę z bieżnikiem, pozwalającą stopie „wyczuć” podłoże i zapobiegającą poślizgnięciu,
niski, szeroki obcas z zaokrąglonymi brzegami, zapewniający lepszy kontakt z podłożem i zapobiegający poślizgnięciu.

Zapobieganie upadkom w instytucjach opieki długoterminowej

Jeśli chodzi o szczególną grupę osób w wieku podeszłym, jaką są rezydenci instytucji opieki długoterminowej, to oprócz wymienionych powyżej zasad profilaktyki upadków szczególną uwagę należy zwrócić na:

dobre oznakowanie pomieszczeń (sal pacjentów, łazienek, toalet, pokoi dziennego pobytu) – powinny być zaopatrzone w wyraźne, duże napisy lub piktogramy, aby pacjenci bez trudu mogli je zidentyfikować,
ulokowanie w regularnych odstępach miejsc, w których poruszający się pacjenci mogliby odpocząć (krzesła, fotele, ławki),
zaopatrzenie dłuższych pasaży w poręcze wzdłuż ścian,
równomierne i niekontrastowe oświetlenie korytarzy i sal chorych,
zaopatrzenie miejsc do siedzenia, takich jak krzesła czy fotele, nie tylko w podparcia dla pleców, ale również w podparcia boczne, zapobiegające niekontrolowanemu wychyleniu się pacjenta na boki,
wystarczającą ilość miejsca w salach chorych do bezpiecznego transferu chorego z łóżka na krzesło lub wózek kołowy z użyciem takich pomocy, jak balkonik lub laska,
systematyczną edukację pacjentów i opiekunów pacjentów; aby interwencja ta mogła być skuteczna, niezbędne jest powtarzanie edukacji personelu sprawującego opiekę nad pacjentem; należy zaplanować systematyczny plan szkoleń na temat zapobiegania upadkom, który odpowiednio wcześniej dostępny jest dla personelu.

Środowisko pacjenta poza miejscem zamieszkania

W ramach profilaktyki upadków poza miejscem zamieszkania należy uwzględnić również takie elementy, jak:

zakaz umieszczania reklam i szyldów na chodnikach na wysokości głowy przechodniów, gdyż zwiększa to ryzyko urazu i upadku,
trening przemieszczania się z laską lub balkonikiem w celu optymalizacji użycia najdogodniejszych pomocy przy przemieszczaniu się,
noszenie okularów z filtrami, aby uniknąć incydentów olśnienia oraz w celu poprawy kontrastu widzenia,
zachęcanie do codziennej aktywności fizycznej (minimum 30 minut lub na poziomie tolerowanym przez pacjenta); jeśli senior jest oporny na perswazję zachęcającą go do podejmowania aktywności fizycznej, można spróbować zachęcić go na przykład za pomocą muzyki; najlepiej, jeśli proces ten nadzorowany jest przez specjalistę-terapeutę zajęciowego lub fizjoterapeutę,
w przypadku pacjentów pozostających we własnym środowisku korzystne jest działanie zespołu nadzorującego, którego zadaniem jest wizytowanie pacjenta (np. w godzinach wieczornych) i pomoc przy ułożeniu do snu lub w wieczornej toalecie.

Inne interwencje

Inne interwencje o charakterze organizacyjnym, zmniejszające ryzyko upadku, obejmują:

używanie technologii umożliwiających wezwanie pomocy w przypadku nagłego pogorszenia stanu zdrowia lub upadku, takich jak wszelkiego rodzaju urządzenia telemedyczne – czujnik ruchu wyposażone w akcelerometr, takie jak bransolety na ręce, urządzenia alarmowe noszone w odzieży, specjalnie zaprojektowane urządzenia typu GSM,
organizowanie ustrukturyzowej pomocy dla seniorów pozostających we własnym środowisku (odpowiednio przeszkoleni opiekunowie, pracownicy socjalni), która wspiera pacjenta w prostych czynnościach codziennych, takich jak zakupy, codzienna toaleta, sprzątanie mieszkania,
dostosowanie środków komunikacji miejskiej do potrzeb osób zniedołężniałych – dostosowanie tramwajów, trolejbusów i autobusów, np. w postaci wagonów niskopodłogowych,
w przypadku osób wymagających szczególnej opieki i nadzoru – rozważenie użycia specjalnych minibusów przyjeżdżających blisko miejsca zamieszkania seniorów i przewożących ich do sklepów czy centrów handlowych,
pomoc w przystosowaniu pomieszczeń (np. przy usuwaniu progów czy montowaniu automatycznych otwieraczy drzwi),
odpowiedni montaż oświetlenia pomieszczeń – powinno ono być usytuowane tak, by nie oślepiało, przy czym w jadalni potrzebna jest moc oświetleniowa o wartości około 100–200 luksów, a w kuchni około 300–500 luksów.

Kilka uwag na zakończenie

W celu wyjaśnienia, jakim nakładem pracy można zrealizować te wszystkie przedsięwzięcia, posłużę się przykładem z kraju o wysoko rozwiniętej ochronie zdrowia, jakim jest Szwecja. Otóż w kraju tym urzędy miejskie wyszły z inicjatywą zatrudniania bezrobotnych w celu bezpłatnej pomocy osobom w podeszłym wieku przy takich czynnościach, jak zmiana żarówek, firanek czy pomoc w „drobnych domowych pracach niebezpiecznych”. Wprowadzono do ruchu mikrobusy, za niewielką opłatą przewożące starszych do miejsc docelowych, takich jak sklepy czy centra handlowe, co znacznie zmniejszyło liczbę upadków na ulicach. Doskonałe wyniki w odniesieniu do zmniejszenia ryzyka upadków dała również inicjatywa dofinansowania dojazdów seniorów do zakładów opieki zdrowotnej.

Omawiając profilaktykę upadków, należy wspomnieć również o profilaktyce złamania biodra w postaci noszenia ochraniaczy stawu biodrowego, bardzo popularnych w Niemczech i w krajach skandynawskich. Szczególną uwagę należy zwrócić na coraz bardziej dynamiczny rozwój technik telemedycznych, pozwalających na wczesne wykrycie i interwencję w przypadku upadku osoby w wieku podeszłym.

Według brytyjskiego instytutu NICE (National Institute for Health and Clinical Excellence) istnieje aż 400 czynników ryzyka upadków. Nie na wszystkie mamy wpływ i nie wszystkim możemy zapobiec. Z całym naciskiem stwierdzić należy natomiast, że zadaniem całej społeczności jest wypracowywanie strategii zmniejszających ryzyko upadków.

W codziennej praktyce należy podjąć pozornie drobne, ale ważne decyzje, które mogą zmniejszyć liczbę upadków, zwłaszcza u osób starszych, skutkiem czego może być nie tylko zmniejszenie kosztów ochrony zdrowia u osób po urazie w wyniku upadku, ale przede wszystkim zmniejszenie cierpienia i ograniczenie wykluczania z życia społecznego seniora funkcjonującego dotychczas samodzielnie.
Tak proste interwencje, jak likwidacja progów, zastąpienie wanien prysznicami, odpowiednie oświetlenie, a także eliminacja zbędnych elementów wyposażenia, takich jak dywany czy niepotrzebne drobne przedmioty, mogą być wystarczająco skuteczne.
Niebagatelną rolę odgrywa pielęgniarka, jako osoba najczęściej stykająca się z pacjentem, jego problemami i środowiskiem. Nie można też nie doceniać roli pielęgniarki jako edukatora osób najbliższych seniora w zakresie wymienionych powyżej prostych, ale skutecznych interwencji.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post