ForumMedyczne.edu.pl

Zatoki to jedne z tych miejsc w organizmie, o których na co dzień raczej mało pamiętamy, ale gdy zaczynają chorować - nie ma żartów! Choć nie zawsze występują silne dolegliwości, a zdarza się, że w ogóle ich brak, choroby zatok nie wolno zaniedbać. Zdrowe zatoki są nam potrzebne do ochrony przed infekcjami. Ogrzewają i nawilżają powietrze, produkują śluz wyłapujący drobnoustroje. Inną ważną funkcją jest to, że osłaniają mózg niczym poduszki powietrzne. Ale gdy chorują (o co szczególnie łatwo jesienią i zimą), nie wywiązują się już tak dobrze ze swoich zadań.
Co może zaszkodzić zatokom

Zwykłe przeziębienie

Odpowiada za... ponad 80 proc. przypadków zapalenia zatok. Chorobotwórcze wirusy mogą bez trudu przemieścić się z nosa i zaatakować śluzówkę znajdującą się w zatokach. Powodują jej stan zapalny oraz obrzęk. Na skutek obrzęku naturalna wydzielina zostaje unieruchomiona wraz z powietrzem w zablokowanej zatoce, co staje się przyczyną uciążliwych dolegliwości.

Alergia wziewna

U osób uczulonych alergeny (np. roztocze kurzu, pleśnie, pyłek roślin) oddziaływują na śluzówkę w nosie i zatokach tak samo jak wirusy i bakterie. Powodują, że błona śluzowa reaguje stanem zapalnym oraz obrzękiem, a w zatoce zalega śluz.

Nieprawidłowa budowa nosa

Krzywa przegroda może być przyczyną tego, że ujście zatok jest zwężone. W takich warunkach łatwiej o zaleganie wydzieliny i rozwój chorobotwórczych wirusów.

Dym tytoniowy

Udowodniono w badaniach, że palenie (także bierne) wiąże się ze zwiększonym (i to aż o 40 proc.!) ryzykiem rozwoju przewlekłego zapalenia zatok.

Zanieczyszczone powietrze, np. przez dużą ilość spalin, smog

Może upośledzać pracę tzw. rzęsek na powierzchni błony śluzowej i pogarszać jej oczyszczanie się ze śluzu zawierającego drobnoustroje.

Refluks żołądkowo-przełykowy

Jeśli jest nasilony, cofający się pokarm razem z kwasem solnym może docierać nawet do zatok i podrażniać ich śluzówkę.

Na co chorują - możliwe kłopoty

Ostre zapalenie zatok

Nagle pojawia się uczucie zatkania nosa i katar (także spływający po tylnej ścianie gardła) - objawy te mogą występować razem lub pojedynczo. Dochodzi ból i uczucie rozpierania twarzy, a także osłabienie lub całkowita utrata węchu (u dorosłych), kaszel (u dzieci) oraz gorączka, uczucie rozbicia, złe samopoczucie, utrata apetytu. Dolegliwości dokuczają przez kilka dni lub nawet kilka tygodni (ale mniej, niż 12).

Zwykle choroba występuje razem z wirusowym nieżytem nosa lub jest jego następstwem. Zdarza się, że przyczyną jest atak bakterii.

Przewlekłe zapalenie zatok

Możesz je podejrzewać, jeśli dolegliwości długo się utrzymują (lub nawracają) - przez okres 12 tygodni lub dłuższy. Objawy są mniej nasilone niż w przypadku ostrego zapalenia zatok - nie w pełni drożny nos i wyciek wydzieliny, pobolewanie twarzy, zaburzony węch. Dodatkowo występuje uczucie zmęczenia i ogólnego osłabienia organizmu. Choroba rozwija się w następstwie niewyleczonego ostrego zapalenia zatok.

Polipy zatok

Masz ciągle zatkany nos i wodnisty lub ropny katar. Masz wrażenie ucisku u nasady nosa, często dokucza ci ból głowy lub zębów oraz łzawienie oczu, chrapiesz. Narzekasz na zły węch oraz brak smaku. Nie do końca wiadomo, co jest przyczyną polipów w nosie i zatokach. Wykryto, że takie rozrosty błony śluzowej częściej występują u osób chorujących na pewne schorzenia, m.in.: astmę oskrzelową i aspirynową, mukowiscydozę, alergiczne grzybicze zapalenie zatok, chorobę zapalną naczyń (tzw. zespół Churga i Strauss).

Alergiczne grzybicze zapalenie zatok

Występuje lekka niedrożność nosa i wodnisty katar, a poza tym brak dolegliwości. Przyczyną jest przedostanie się w głąb nosa razem z wdychanym powietrzem uczulających zarodników grzybów.

Prosty test i wizyta u lekarza

Czy występuje u ciebie upośledzona drożność nosa? Czy zaobserwowałaś zwiększony wyciek wydzieliny? Czy odczuwasz ból, ucisk lub rozpieranie w obrębie twarzy? Czy masz zaburzony węch albo smak? Jeśli odpowiedziałaś twierdząco na 2 (lub więcej) z powyższych pytań, jest ryzyko, że masz chore zatoki. Poradź się lekarza rodzinnego. Już na podstawie rozmowy oraz badania dotykowego może stwierdzić schorzenie.

Które badania potwierdzą chorobę

Rynoskopia: Jest wykonywana przez specjalistę laryngologa (do którego w razie potrzeby skieruje cię lekarz rodz.). Laryngolog obejrzy wnętrze nosa, używając specjalnego wziernika i lampy. Oceni jego drożność, stan błony śluzowej oraz wygląd wydzieliny, a także budowę przegrody. Potem specjalista uciśnie szpatułką nasadę języka (podobnie jak przy badaniu gardła) i, używając małego lusterka, zajrzy w najdalsze części jamy nosowej i gardła. Może poprosić cię, abyś spokojnie oddychała lub delikatnie wciągnęła powietrze. Pozwoli to na rozluźnienie podniebienia miękkiego. Jeśli będziesz miała odruch wymiotny, dostaniesz znieczulenie miejscowe do gardła. Wtedy po badaniu nie powinnaś jeść przez 1-2 godziny.

Endoskopia: Jest jeszcze dokładniejszym badaniem. Lekarz wprowadzi do jam nosa wąski endoskop i oceni je przez specjalny okular lub tzw. tor wizyjny (na ekranie monitora). Endoskopia pozwoli sprawdzić m.in.: czy występują polipy (także małe, niewidoczne w badaniu rynoskopowym), jak położona jest przegroda, na ile drożne są ujścia zatok i czy występuje nieprawidłowa (inaczej patologiczna), ropna wydzielina.

Badanie węchu: Robi się je na 2 sposoby. Specjalista może poprosić cię, byś rozpoznała, jaki to zapach, po powąchaniu specjalnej buteleczki, pisaka (najczęściej) lub zdrapki. Może też wdmuchać ci powietrze z substancją zapachową bezpośrednio do nosa, sprawdzając, jaka jest najmniejsza ilość, przy której rozpoznajesz woń.

Badania obrazowe: Tomografia komputerowa jest uznawana przez specjalistów za najbardziej precyzyjną metodę wykrywającą choroby zatok. Pozwoli ocenić, w jakim stopniu zmiany zapalne rozszerzają się na rejony sąsiadujące z zatokami (np. oczodoły). Rezonans magnetyczny ukaże niekorzystne zmiany w tkankach miękkich, m.in. w błonie śluzowej zatok i nosa.

Jakie leczenie będzie najbardziej skuteczne

To zależy, co spowodowało chorobę, jak długo ona trwa, na ile nasilone są dolegliwości.

Przy ostrym zapaleniu zatok lekarz może zalecić ci: środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, płukanie nosa solą fizjologiczną, krople do nosa o działaniu obkurczającym naczynia krwionośne, inhalacje z olejkami eterycznymi.

Przy przewlekłym zapaleniu zatok - płukanie nozdrzy roztworem chlorku sodu, przeciwzapalne glikokortykosteroidy w kroplach i doustne antybiotyki.

Przy polipach - glikokortykosteroidy w kroplach do nosa lub tabletkach, chirurgiczne usunięcie metodą endoskopową.

Przy alergicznym grzybiczym zapaleniu zatok - środki przeciwgrzybicze, glikokortykosteroidy, preparaty przeciwhistaminowe, unikanie alergenów oraz odczulanie.

Nowoczesna metoda 1: balonikowanie

Stosuje się ją zarówno przy ostrym, jak i przewlekłym zapaleniu zatok. W chorej zatoce zostaje umieszczony specjalny balonik. Jego napompowanie powoduje, że udrażnia się zablokowane ujście zatoki. Następnie balonik zostaje usunięty, a pacjent... może oddychać przez nos.

Nowoczesna metoda 2: płukanie zatok za pomocą tzw. hydrodebridera

Jest skuteczne na ostre i przewlekłe stany zapalne. Specjalista wprowadza przez jamy nosowe do zatok specjalne końcówki. Dzięki temu, że są one giętkie i ruchome, może dotrzeć w najgłębsze zakamarki i dokładnie wypłukać z nich chorobotwórcze drobnoustroje. W ten sposób usunięte zostają nawet mocno przylegające do śluzówki i tworzące zwartą warstwę (tzw. biofilm) bakterie. Zabieg płukania zatok nie tylko skraca czas choroby i znacznie łagodzi dolegliwości, ale także zapobiega nawrotom schorzenia (do których mogłoby dochodzić, gdyby nie wszystkie drobnoustroje zostały usunięte).

Uwaga na zdradliwe powikłania!

Niewykryta i niewyleczona choroba zatok może doprowadzić do bardzo groźnych schorzeń. Są to m.in.: zapalenie nerwu wzrokowego (i pogorszenie wzroku, ślepota), zapalenie opon mózgowych, zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej (i wytrzeszcz oczu, porażenie nerwów twarzy), a także ropień mózgu.

Termowizja - wykrywanie choroby za pomocą... ciepła

Dzięki zastosowaniu specjalnej kamery lekarz może sprawdzić, jaką temperaturę mają poszczególne zatoki. Przy stanie zapalnym jest ona podwyższona (wskutek wzmożonego ukrwienia i nasilonego przepływu krwi). Lekarz widzi to pod postacią koloru czerwonego. W ten sposób może stwierdzić zapalenie zatok, jeszcze zanim pojawią się dolegliwości (bo wzrost temperatury następuje jako pierwszy). Urządzenie wykrywa już niewielką różnicę, nawet tylko o 0,1 stopnia w górę. Natomiast zdrowe tkanki mają niższą temperaturę i na monitorze pojawia się niebieski lub zielony kolor.

Badanie jest zupełnie niebolesne i całkowicie bezpieczne. Trwa tylko kilka - kilkanaście minut, a wynik jest gotowy od razu. Jak na razie jednak może być stosowane tylko dodatkowo, jako uzupełnienie innych, bardziej dokładnych testów.

Domowe wsparcie dla zatok - co możesz dla nich teraz zrobić

Ochrona przed zimnem i gwałtownymi zmianami temperatury: Jesienią i zimą noś odpowiednio ciepłe nakrycie głowy. Gdy zamierzasz wyjść z ciepłego pomieszczenia na mróz i wiatr, zrób sobie po drodze "przystanek" i postój chwilę np. na klatce schodowej lub w sieni. Przyzwyczaisz śluzówkę nosa i zatok do niższej temperatury. W bardzo mroźny dzień zasłaniaj nos szalikiem.

Nawilżanie i oczyszczanie: Raz w tygodniu (najlepiej wieczorem) przez 10-15 min rób ziołową inhalację (na litr wrzątku 3 krople olejku z sosny). Utrzymuj w pomieszczeniach temp. 18-20 st. i wilgotność powietrza 40-60 proc. Zakraplaj do nosa sól fizjologiczną i dmuchaj najpierw jedną, potem drugą dziurkę.
Anna Skoczeń
konsultacja: Hanna Dolińska, spec. med. rodzinnej