Pierwotny brak odpowiedzi na powszechnie stosowane szczepionki

Choroby dziecięce, opieka nad dzieckiem oraz rozwój.
Asystentka

Pierwotny brak odpowiedzi na powszechnie stosowane szczepionki

Post autor: Asystentka »

Pierwotny brak odpowiedzi na powszechnie stosowane szczepionki: co jest przyczyną i co należy zrobić?
Tłumaczyła lek. Monika Mach-Tomalska
Konsultował dr hab. n. med. Wojciech Feleszko, Klinika Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Skróty: CMV – wirus cytomegalii, IFN-γ – interferon gamma, IL – interleukina, KZM – zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze, PBMC – jednojądrowa komórka krwi obwodowej, WZW – wirusowe zapalenie wątroby

Copyright 2016 From Primary vaccine failure to routine vaccines: Why and what to do? by Ursula Wiedermann, Erika Garner-Spitzer & Angelika Wagner. Reproduced by permission of Taylor & Francis, LLC.
Wyróżnia się dwie główne grupy czynników odpowiedzialnych za niepowodzenie szczepień. Pierwsza związana jest z samym szczepieniem i zalicza się do niej nieprawidłową atenuację drobnoustroju zawartego w szczepionce, nieodpowiedni schemat szczepienia oraz nieodpowiedni sposób podania szczepionki. Druga grupa zależy natomiast od gospodarza – pierwotny lub wtórny brak odpowiedzi na szczepienie może wynikać z czynników genetycznych i immunologicznych, wieku, stanu zdrowia oraz odżywienia. Pierwotny brak odpowiedzi określa się jako brak możliwości wytworzenia odpowiedzi na szczepienie podstawowe, natomiast wtórny charakteryzuje się utratą ochrony po początkowym uzyskaniu efektywności szczepionki. Nasze badania koncentrują się na określeniu czynników immunologicznych odpowiedzialnych za pierwotny brak odpowiedzi na szczepienie w różnych populacjach (grupach ryzyka), dla których mechanizmy leżące u podstawy tego zjawiska są nadal nieznane. W niniejszym artykule podsumowano aktualny stan wiedzy oraz wyniki naszych badań.
U około 2–10% zdrowej populacji nie obserwuje się zwiększenia poziomu przeciwciał po podaniu rutynowo stosowanych szczepionek. Porównanie odpowiedzi immunologicznej na różne szczepionki wśród osób nieodpowiadających na szczepienie (non-responder) i bardzo dobrze odpowiadających (high-responder) wykazało, że niedostateczna odpowiedź jest swoista dla antygenów/szczepionek na poziomie odpowiedzi humoralnej, ale nie komórkowej. Autorki artykułu stwierdziły, że z niedostateczną odpowiedzią na szczepienie związane są zarówno limfocyty regulatorowe T, jak i B, a także produkcja interleukiny (IL) 10. Ryzyko niewytworzenia odpowiedzi zwiększa się wraz z wiekiem. Szczególnie duże ryzyko słabej odpowiedzi lub jej brak dotyczy podania nowej szczepionki osobom >65. roku życia, co implikuje konieczność dostosowania do wieku schematów szczepień oraz dawek, przynajmniej w odniesieniu do szczepień podstawowych.
Ze względu na coraz większą liczbę osób otyłych oraz obciążonych chorobami alergicznymi, aktualne badania autorek artykułu koncentrują się właśnie na tych grupach ryzyka w celu ustalenia, czy należy zmienić podejście do szczepień, aby uzyskać poziom ochrony podobny do poziomu osiąganego u osób zdrowych. Badania te wpisują się w ogólny trend zmian zachodzących na wielu obszarach badań oraz świadczeń medycznych i poszerzą o obszar wakcynologii koncepcję medycyny dostosowanej do potrzeb jednostki (medycyny indywidualizowanej).
Wprowadzenie

Zalecenia i programy szczepień oparte są na badaniach klinicznych przeprowadzonych w wybranych, zdrowych i głównie młodych grupach osób. Dane uzyskane z badań klinicznych dotyczących bezpieczeństwa, immunogenności i skuteczności szczepionek przeprowadza się zatem w „idealnych warunkach”, dążąc do odzwierciedlenia normalnego rozkładu populacyjnego, co z pewnością nie uwzględnia grup ryzyka. Należy zwrócić uwagę, że w ostatnich dziesięcioleciach dokonały się znaczące zmiany demograficzne i nadal będę one miały miejsce. Dane United Nations Population Division (Organizacja Narodów Zjednoczonych) wskazują, że dzięki wydłużeniu średniego czasu życia zwiększa się liczba ludzi w podeszłym wieku i do 2050 roku będą oni stanowić 25% populacji (United Nations 2002). Nie oznacza to niestety, że jednocześnie zwiększać się będzie populacja zdrowo starzejącego się społeczeństwa. W ślad za poprawą opieki medycznej i nowymi możliwościami terapeutycznymi stale zwiększa się liczba chorych przewlekle, na przykład na nowotwory, choroby metaboliczne, autoimmunizacyjne czy choroby układu sercowo-naczyniowego. Ponadto w krajach rozwiniętych zmiana stylu życia oraz odżywiania przybrały postać „nowych epidemii”, wśród których otyłość i choroby alergiczne stanowią olbrzymi problem zdrowotny. Wiadomo, że wszystkie te choroby wywierają istotny wpływ na układ odporności, co prawdopodobnie zwiększa podatność na choroby zakaźne i podkreśla znaczenie skuteczności szczepień w tych grupach. Co ciekawe, nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób te czynniki wpływają na odpowiedź poszczepienną oraz czy stosowane kalendarze szczepień i dawki szczepionek zapewniają osiągnięcie optymalnej ochrony.

Ogólna definicja braku odpowiedzi na szczepienie opiera się na 2 aspektach: czynnikach zależnych od szczepionki oraz od gospodarza. O ile nieprawidłowości zależne od szczepionki (takie jak niecałkowita atenuacja, błędny schemat czy droga podania lub wreszcie nieprawidłowa dystrybucja związana z przerwaniem tzw. zimnego łańcucha) można przezwyciężyć, wprowadzając odpowiednie działania logistyczne, o tyle trudniej jest określić czynniki związane z gospodarzem (wynikające ze stanu układu immunologicznego lub zdrowia, wieku i czynników genetycznych), a większość mechanizmów leżących u podstawy niepowodzenia szczepienia jest nieznana.

Określenia „brak odpowiedzi” (non-responsiveness) czy „pierwotny brak odpowiedzi na szczepienie” obecnie definiuje się jako niezdolność gospodarza/ szczepionej osoby do wytworzenia zabezpieczającego poziomu przeciwciał po szczepieniu podstawowym lub przypominającym. Zjawisko to dotyczy około 2–10% zdrowych osób poddawanych szczepieniu,1-4 ale przyczyny immunologiczne, konsekwencje kliniczne, a także kwestia, czy brak odpowiedzi jest antygenowo swoisty, czy może jest ogólnym zjawiskiem, są w większości przypadków nieznane. Najwięcej danych o braku odpowiedzi zebrano dla szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B, po której podaniu około 10% immunokompetentnych osób nie produkuje przeciwciał przeciwko antygenowi powierzchniowemu WZW typu B w zabezpieczającym stężeniu.1 Ze względu na znaczną liczbą osób nieodpowiadających na szczepienie, zjawisko to poddano dokładniejszej ocenie. Wśród czynników ryzyka wymieniono otyłość, palenie tytoniu oraz przewlekłą chorobę nerek, a także predyspozycje genetyczne – haplotyp układu HLA klasy II (HLA-DRB1, HLA-DQB1).5-7 Genetyczne podłoże braku odpowiedzi na szczepienie opisano także w odniesieniu do innych szczepionek, w tym przeciwko grypie.8 Znacznie mniejszą, lecz nadal znamienną liczbę osób nieodpowiadających na szczepienie zaobserwowano w przypadku szczepionki przeciwko WZW typu A – brak produkcji swoistych przeciwciał po szczepieniu podstawowym stwierdzono u 2% niewyselekcjonowanych osób szczepionych przed planowaną podróżą.2 Niedawno stwierdzono także, że na szczepionkę przeciwko wywołanemu przez flaviwirusa zapaleniu mózgu przenoszonemu przez kleszcze (KZM), które częściej występuje w Europie Północnej i Środkowej, nie odpowiada około 5% osób.9 Należy zaznaczyć, że większość osób, które w ogóle nie odpowiedziały na szczepienie lub odpowiedziały słabo, należała do grupy wiekowej >50. roku życia, co wskazuje, że ten typ braku odpowiedzi na szczepienie zależy od starzenia się układu odpornościowego.10 Wiadomo, że związane z wiekiem starzenie się układu immunologicznego zwiększa podatność starszych osób na choroby zakaźne i przyczynia się do miernych efektów szczepień.11 Zmniejszona reaktywność zaawansowanego wiekowo układu immunologicznego odpowiedzialna jest zarówno za zwiększoną podatność na zakażenia i inne zdarzenia patologiczne, jak i za suboptymalną odpowiedź na szczepienia. W związku z tym bardzo ważnym zadaniem jest optymalizacja strategii szczepień oraz samych preparatów szczepionkowych przeznaczonych dla osób starszych. Niestety aktualnie niewiele wiadomo na temat mechanizmów starzenia się układu immunologicznego. Jak dotąd nie oceniono dokładnie, jak często na szczepienia nie odpowiadają chorzy na choroby prowadzące do immunosupresji lub poddawani prowadzącym do takiego stanu interwencjom terapeutycznym.12-14 W grupach tych strategie szczepienia oparto jedynie na empirycznych i/lub teoretycznych przesłankach, co wiąże się z niepewnym poziomem zabezpieczenia.

W swoich badaniach autorki skupiły się na dogłębnym opisaniu oraz ocenie odpowiedzi humoralnej i komórkowej na różne szczepionki w różnych grupach ryzyka, jednocześnie starając się odpowiedzieć na poniższe pytania.
1. Czy słaba odpowiedź lub jej brak jest zjawiskiem ogólnym czy może antygenowo-zależnym?
2. Czy istnieje związek pomiędzy odpowiedzią humoralną a komórkową u osób nieodpowiadających na szczepienie?
3. Czy istnieją charakterystyczne odchylenia w parametrach komórkowych w różnych grupach nieodpowiadających na szczepienie?
4. Jaka jest charakterystyka i mechanizmy zmienionej odpowiedzi poszczepiennej dla poszczególnych czynników ryzyka (np. wieku, chorób alergicznych, otyłości)?
5. Jakie mogą być tego następstwa dla kalendarzy szczepień, wytycznych postępowania oraz dla opracowywania formuł szczepionkowych?
Brak odpowiedzi na rutynowo stosowane szczepionki u osób immunokompetentnych

W celu oceny seroprotekcji po szczepieniu określa się miano lub stężenie swoistych przeciwciał. Brak przeciwciał nie pozwala jednak odróżnić osób, u których stężenie przeciwciał zmniejszyło się od czasu szczepienia podstawowego, od osób, u których to stężenie jest nieoznaczalne z powodu osobniczej niezdolności do wytworzenia skutecznej odpowiedzi na szczepienie. Aktualnie w celu identyfikacji „prawdziwych” osób nieopowiadających na szczepienie („real” non-responder) podaje się dawkę przypominającą szczepionki. Brak produkcji przeciwciał, nawet po szczepieniu przypominającym, nie jest jednak automatycznie jednoznaczny z brakiem ochrony i większą podatnością na objawowe zachorowanie. Przynajmniej w przypadku osób szczepionych przeciwko WZW typu B, które nie wytworzyły odpowiedzi anamnestycznej po podaniu dawki przypominającej, nie odnotowano zachorowań na ostre zapalenie wątroby typu B ani przewlekłego nosicielstwa antygenu.15-17 Tłumaczy się to faktem, że zabezpieczający poziom odporności osiąga się dzięki złożonej interakcji między limfocytami naiwnymi oraz limfocytami pamięci B i T, w których antygenowo swoiste limfocyty T-pamięci, stwierdzane także we krwi osób seronegatywnych, są zapewne zdolne do wytworzenia odpowiedzi (pamięć immunologiczna – przyp. tłum.). Jednak te immunologiczne oddziaływania pomiędzy różnymi populacjami komórek rzadko były przedmiotem badań zarówno u osób dobrze odpowiadających na szczepienia, jak i u osób nieodpowiadających.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post