Kłębuszkowe zapalenie nerek u dzieci

Choroby dziecięce, opieka nad dzieckiem oraz rozwój.
Asystentka

Kłębuszkowe zapalenie nerek u dzieci

Post autor: Asystentka »

prof. nadzw. dr hab. med. Sylwester Prokurat
Zastępca Kierownika Kliniki Nefrologii, Transplantacji Nerek i Nadciśnienia Tętniczego
Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie

Nerki są narządem parzystym odpowiedzialnym za wydalanie produktów przemiany materii, wody i elektrolitów (potasu, sodu, wapnia) z moczem. Ich ostre lub przewlekłe uszkodzenie doprowadza do przejściowego (czasowego) lub trwałego pogorszenia czynności.

Główną jednostką nerek odpowiedzialną za czynność filtracyjną (oczyszczanie) są kłębuszki nerkowe (ryc.). Podstawowym składnikiem kłębuszka nerkowego jest jego błona filtracyjna, której zadaniem jest filtrowanie krwi i usuwanie do moczu nagromadzonych w organizmie substancji oraz wody. W przypadku prawidłowej czynności nerek, błona filtracyjna zatrzymuje we krwi człowieka wszystkie niezbędne składniki, w tym białko, dlatego w prawidłowym wyniku badania ogólnego moczu białka nie ma.

Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) to grupa chorób, u podstawy których leży uszkodzenie błony filtracyjnej kłębuszków nerkowych, która zaczyna przepuszczać do moczu białko i krwinki czerwone. Może to być następstwem zakażeń wirusowych lub bakteryjnych. KZN może mieć także tło genetyczne. Przebiegać może w sposób „ostry”, krótkotrwały, najczęściej związany z infekcjami (np. po paciorkowcowym zapaleniu gardła) lub w sposób przewlekły, doprowadzając w niektórych przypadkach do trwałego uszkodzenia nerek.
klebuszek_nerkowy.jpg
klebuszek_nerkowy.jpg (161.88 KiB) Przejrzano 836 razy
Ryc. Schemat kłębuszka nerkowego
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
Co to jest ostre kłębuszkowe zapalenie nerek i jakie są jego przyczyny?
W porównaniu z osobami dorosłymi dzieci chorują znacznie częściej na ostre kłębuszkowe zapalenie nerek. Stwierdza się je częściej u chłopców niż u dziewczynek. Szczyt zachorowań przypada na wiek szkolny (7–10 lat), rzadko chorują dzieci poniżej 3. roku życia. Ostre kłębuszkowe zapalenia nerek stanowią ok. 10–15% wszystkich typów kłębuszkowych zapaleń nerek i stwierdza się je od 2-5 zachorowań / 100 000 dzieci rocznie.

Najczęściej ostre kłębuszkowe zapalenie nerek poprzedzone jest infekcją górnych dróg oddechowych lub skóry. Główną rolę w powstaniu ostrego popaciorkowcowego kłębuszkowego zapalenia nerek odgrywają kompleksy immunologiczne (odpowiedź organizmu na zakażenie), które uszkadzają błonę filtracyjną kłębuszka, czego wynikiem jest pojawienie się białka i krwinek czerwonych w moczu.
Jak się objawia ostre kłębuszkowe zapalenie nerek?

Najczęściej choroba rozpoczyna się od pojawienia obrzęków zlokalizowanych na twarzy (opuchnięte oczy po śnie) lub w okolicy kostek na nogach, a także krwiomoczem. Mocz może mieć kolor czerwony lub ciemno-brunatny. Dzieci na ogół nie gorączkują w tym okresie. Zmiany te pojawiają się 5–21 dni po zapaleniu gardła i górnych dróg oddechowych lub 3–4 tygodnie po zapaleniu skóry. Po ok. dwóch tygodniach krwiomocz przechodzi w krwinkomocz (zmiany widoczne jedynie w mikroskopie). Obrzęki stwierdza się prawie u wszystkich chorych. Obrzęki mogą się utrzymywać do dwóch tygodni od rozpoczęcia choroby i związane są zatrzymaniem w organizmie wody i sodu. Dziecko skarży się na bóle brzucha, wymioty, bóle głowy, jest apatyczne, ma gorszy apetyt. Zmianom tym często towarzyszy nadciśnienie tętnicze. W rzadkich przypadkach, przy znacznie podwyższonych wartościach ciśnienia tętniczego krwi, może dochodzić do tzw. kryzy nadciśnieniowej przebiegającej z drgawkami. W niektórych przypadkach dochodzi do znacznego zmniejszenia ilości produkowanego moczu, aż do wystąpienia ostrej niewydolności nerek z bezmoczem włącznie. W przypadku zmiany zabarwienia moczu, pojawiających się obrzęków twarzy lub kostek należy niezwłocznie udać się do lekarza.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Badania laboratoryjne

Podstawowym badaniem laboratoryjnym jest badanie ogólne moczu, które zawsze należy wykonać w przypadku podejrzenia ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek. Charakterystyczne odchylenia w tym badaniu to:

krwinkomocz mikroskopowy (czyli obecność w moczu krwinek czerwonych w ilości niezauważalnej gołym okiem, ale stwierdzanej w badaniu mikroskopowym), który jest stałym objawem choroby (od obecności kilku krwinek czerwonych – erytrocytów; świeżych i wyługowanych, do całego pola widzenia pokrytego gęsto warstwą erytrocytów w przypadku krwiomoczu),
białkomocz – ilość białka traconego z moczem w ciągu doby na ogół nie przekracza 3 gramów,
obecność w osadzie tzw. wałeczków szklistych lub szklisto-ziarnistych, rzadko leukocytów (białych ciałek krwi).

W badaniu krwi stwierdza się:

obniżenie składowej C3 dopełniacza (komplementu) i aktywności hemolitycznej dopełniacza (CH50)
wzrost miana ASO (antystreptolizyna O) powyżej 200 IU
miernie nasiloną niedokrwistość
w połowie przypadków zwiększenie stężenia immunoglobuliny IgG.

Inne badania

W każdym przypadku podejrzenia ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek należy zmierzyć ciśnienie tętnicze a następnie mierzyć je 3–4 razy na dobę. W badaniu USG obraz nerek nie jest charakterystyczny. W znacznej większości przypadków nie ma konieczności wykonywania biopsji nerki. Biopsję wykonuje się jedynie w przypadku długo trwającego oddawania małej ilości moczu w celu różnicowania z ostrą niewydolnością nerek lub gwałtownie postępującym kłębuszkowym zapaleniem nerek.
Na czym polega leczenie?

Leczenie ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek jest najczęściej leczeniem objawowym, prowadzonym w szpitalu, polegającym na podawaniu antybiotyków (głównie antybiotyki z grupy penicylin), zapewnieniu choremu spokoju i wypoczynku oraz leczeniu nadciśnienia tętniczego i moczopędnego (odwadniającego). W przypadku, gdy białkomocz jest duży podaje się dziecku wlewy 20% roztworu albuminy ludzkiej. Gdy dziecko długo nie oddaje moczu, a obrzęki narastają lekarze mogą rozważyć leczenie nerkozastępcze (dializy). Po wypisie ze szpitala należy okresowo (raz na dwa tygodnie) kontrolować badanie ogólne moczu. W przypadku długo utrzymujących się zmian w moczu (krwinkomocz, białkomocz) należy skontaktować się z nefrologiem dziecięcym.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek jest chorobą o ostrym przebiegu, ale dobrym rokowaniu. Większość objawów ustępuje całkowicie w przeciągu kilku tygodni lub miesięcy. Nawroty choroby należą do rzadkości. Należy jednak pamiętać o okresowych badaniach moczu (raz na kwartał) oraz pomiarach ciśnienia tętniczego. Przez co najmniej rok po przebytym ostrym kłębuszkowym zapaleniu nerek dziecko powinno być pod opieką Poradni Nefrologicznej.
Przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek
Co to jest przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek i jakie są jego przyczyny?

Przyczyną powstania przewlekłych postaci kłębuszkowego zapalenia nerek są zaburzenia w mechanizmie immunologicznym dziecka. W wyniku odpowiedzi organizmu na zakażenie powstają przeciwciała przeciwko antygenom kłębuszków nerkowych oraz złogi immunologiczne, które odkładają się w naczyniach lub w nerkach i uszkadzają błonę filtracyjną. Przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek może być chorobą pierwotną (dotyczy jedynie nerek) lub wtórną do zmian chorobowych w innych narządach (np. wirusowe zapalenie wątroby, choroby układowe, nowotworowe, uszkodzenie polekowe). U dzieci dominują przewlekłe zapalenia kłębuszków nerkowych o charakterze pierwotnym. Przebieg choroby jest bardzo różnorodny i zależy od typu kłębuszkowego zapalenia. U większości dzieci stwierdza się białkomocz, krwinkomocz i obrzęki. W części przypadków dochodzi do kolejnych nawrotów choroby, np. wywołanych infekcją górnych dróg oddechowych.

O rozpoznaniu poszczególnych typów kłębuszkowego zapalenia nerek decyduje jedynie biopsja nerki. Jest ona o tyle ważna, że różne typy KZN mogą przebiegać ze zbliżonymi do siebie objawami, a od typu choroby uwarunkowane jest specyficzne leczenie choroby.
Jak się objawia przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek?

Kłębuszkowe zapalenie nerek objawia się najczęściej białkomoczem, i obrzękami, niekiedy krwinkomoczem lub krwiomoczem. Początkowy przebieg może być skryty bez uchwytnych objawów klinicznych. Dziecko może być apatyczne, skarżyć się na brak apetytu. Stopniowo mogą się pojawiać obrzęki zlokalizowane na twarzy w okolicy oczu, zwłaszcza po śnie, na podudziach w okolicy kostek lub obrzęki widoczne na całym ciele dziecka. Dziecko szybko przybiera na wadze mimo słabego apetytu. Obrzęki można stwierdzić uciskając nóżkę dziecka w okolicy kostki. Przy obrzękach pozostaje po ucisku „dołeczek” - mały przy niewielkich obrzękach i głębszy przy obrzękach masywnych.

U dzieci od 1. do 12. roku życia najczęstszym typem KZN jest tzw. idiopatyczny zespół nerczycowy. Występuje z częstością 2–7 zachorowań rocznie/100 000 dzieci poniżej 15. roku życia i stwierdza się go u ok. 75% dzieci z pierwszym rzutem zespołu nerczycowego. U dzieci młodszych 2–3 razy częściej stwierdza się go chłopców niż u dziewczynek. Najwięcej zachorowań notuje się do 6. roku życia. Typową cechą idiopatycznego zespołu nerczycowego jest jego nawrotowość. W przypadku wystąpienia obrzęków, (np. trudności z założeniem bucików, szybkim przyrostem ciężaru ciała) należy pilnie skontaktować się z lekarzem.
Jak lekarz stawia diagnozę?

Podstawowym badaniem jest badanie ogólne moczu. W przypadku stwierdzenia obecności białka w moczu konieczna jest ponowna kontrola po upływie 1-2 dni celem oceny, czy straty białka narastają. Jeżeli lekarz zdecyduje należy wykonać dobową zbiórkę moczu. Wykonuje się ją poprzez zbieranie każdej porcji moczu przez całą dobę i zlewanie do pojemnika, żeby ocenić ile białka traci dziecko. W przypadku stwierdzenia wydalania białka w ilości przekraczającej 50 mg/kg mc./dobę mówimy o białkomoczu nerczycowym. W badaniach krwi należy ocenić stężenie albumin, białka całkowitego, mocznika, kreatyniny, wapnia, cholesterolu. Ocenić należy także układ krzepnięcia, gdyż wystąpienie zespołu nerczycowego usposabia do występowania „nadkrzepliwości” krwi, co może skutkować zatorami w naczyniach krwionośnych.

Podstawowym badaniem jest biopsja nerki.

Biopsja nerki polega na pobraniu niewielkiego fragmentu nerki. U dzieci starszych (powyżej 6.–7. rż.) wykonuje się biopsję igłową w znieczuleniu miejscowym pod kontrolą obrazu USG. Dziecko przed biopsją pozostaje na czczo. Przed biopsją konieczne jest wykonanie badania układu krzepnięcia. Biopsję można wykonać jedynie u dzieci szczepionych na WZW B (po kontroli miana przeciwciał). Gdy miano przeciwciał jest poniżej miana ochronnego rodzice powinni doszczepić dziecko dostępną szczepionką przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby B (WZW B). W przypadku dzieci młodszych( do 6 roku życia) konieczne jest wykonanie znieczulenia celem pobrania wycinka nerki. Przed wykonaniem badania biopsyjnego rodzice dziecka proszeni są o wyrażenie zgody na zaproponowane badanie. Jak każde badanie inwazyjne, biopsja nerki w niewielkim odsetku obarczona jest powikłaniami głównie krwawieniem i powstaniem krwiaka w okolicy nerki. Po wykonanej biopsji dziecko powinno leżeć na plecach przez następne 12 godzin, by zmniejszyć ryzyko powstania krwiaka.

U większości dzieci z pierwszym rzutem zespołu nerczycowego nie ma konieczności wykonywania biopsji nerki, ponieważ (jak wynika z badań) – występują tu przede wszystkim tzw. zmiany minimalne. Oznacza to, że w zwykłym mikroskopie struktura nerki wygląda prawidłowo, a nieprawidłowości widać dopiero w wielokrotnym powiększeniu (w mikroskopie elektronowym).
Ramka

Ponadto istnieją wskazania do wykonania biopsji w sytuacji, gdy stwierdza się:

nietypowy wiek dziecka w momencie ujawnienia się choroby (poniżej 1. rż. lub powyżej 12. rż.),
oporny lub zależny od leczenia zespół nerczycowy,
konieczność sprawdzenia zmian miąższu po wieloletnim leczeniu i przy stwierdzanym pogorszeniu czynności nerek.

Na czym polega leczenie?

Początek leczenia na ogół przeprowadza się w szpitalu. W przypadku zespołu nerczycowego z dużymi obrzękami w leczeniu stosuje się glikokortykosteroidy w postaci dożylnej (metyloprednizolon od 3 do 12 „pulsów”) lub doustnej (prednizon) jeżeli straty białka nie są duże i nie towarzyszą mu nasilone obrzęki. Powszechnie uznanym standardem leczenia pierwszego rzutu zespołu nerczycowego jest 6-miesięczna kuracja glikokortykosteroidami w zmniejszających się dawkach. Schematy te są modyfikowane w przypadku stwierdzanej steroidozależności lub oporności. Definicje tych stanów przedstawiono w tabeli. Zarówno w przypadkach nawrotowości, steroidozależności, jak i oporności u dzieci z zespołem nerczycowym stosuje się inne leki, takie jak: cyklofosfamid - podawany do 3 miesięcy, chlorambucyl – podawany do 3 miesięcy, cyklosporyna A stosowana latami lub mykofenolan mofetylu stosowany co najmniej przez 1 rok. Podawanie wymienionych leków wiąże się ze swoistymi objawami niepożądanymi poszczególnych preparatów.

Termin Definicja
steroidowrażliwość wystąpienie remisji (brak białka w moczu) w czasie pierwszych 4 tygodni leczenia
steroidozależność wystąpienie co najmniej 2 nawrotów w okresie zmniejszania dawki
pierwotna steroidooporność brak reakcji na 8-tygodniowe leczenie
wtórna steroidooporność oporność u chorego pierwotnie wrażliwego na kortykosteroidy

Oprócz leczenia podstawowego (glikokortykosteroidy) prowadzi się leczenie objawowe mające na celu skorygowanie zaburzeń wynikających z masywnego białkomoczu. W przypadku znacznych strat białka ze zmniejszeniem stężenia albumin we krwi podaje się dożylne wlewy 20% roztworu albumin z leczeniem moczopędnym (furosemid). Prowadzi się leczenie odwadniające u chorych z obrzękami, wyrównywanie stężenia wapnia we krwi, zmniejszanie stężenia cholesterolu (statyny), profilaktykę przeciwzakrzepową oraz leczenie nadciśnienia tętniczego, jeżeli jest stwierdzone. Z powodu zmniejszonego stężenia wapnia podaje się preparaty wapnia i witaminy D3. Po opanowaniu białkomoczu dalsze leczenie można prowadzić w warunkach domowych.

Podstawową zasadą leczenia dzieci z kłębuszkowym zapaleniem nerek wymagających długiej terapii, jest bezwzględne przestrzeganie zaleceń. Bardzo szkodliwe może okazać się samowolne zmniejszenie dawki leków lub ich całkowite odstawienie, np. w przypadku braku białka w moczu, bez wcześniejszego uzgodnienia tego z lekarzem. Może to wywołać nawrót choroby i ponowną konieczność hospitalizacji i leczenia dożylnego. Dotyczy to głównie prednizonu, cyklosporyny A lub mykofenolanu mofetylu.

Podczas prowadzonego leczenia w domu konieczna jest okresowa kontrola moczu (badanie ogólne). Dzieci z KZN powinny być objęte opieką specjalistyczną nefrologiczną z okresową kontrolą w Poradni Nefrologicznej. W przypadku pojawienia się ponownie obrzęków należy bezzwłocznie skontrolować mocz i ocenić białkomocz oraz skontaktować się z lekarzem lub ośrodkiem leczącym dziecko. Należy pamiętać, że nawet banalna infekcja może wywołać nawrót zespołu nerczycowego (w tym nieleczone zęby w stanie zapalnym), czyli ponowne pojawienie się obrzęków i zmniejszenie ilości moczu. Konieczne jest wtedy ograniczenie podaży płynów by nie dopuścić do narastania obrzęków.

Dzieci w okresie stosowania dużych dawek glikokortykosteroidów oraz leczenia immunosupresyjnego powinny unikać większych skupisk rówieśników, zwłaszcza w sezonie nasilonych infekcji. W przypadku szczepień należy pamiętać, aby nie podawać preparatów zawierających żywe drobnoustroje. Stosowanie dużych dawek glikokortykosteroidów i leków immunosupresyjnych może osłabiać skuteczność szczepionki, a samo szczepienie może wywołać nawrót choroby. Realizacja podstawowego kalendarza szczepień jest trudna i każdorazowo wymaga ustalenia z leczącym dziecko nefrologiem.

Większość powikłań spotykanych w przebiegu zespołu nerczycowego jest związanych z wielomiesięcznym leczeniem glikokortykosteroidami (niskorosłość, otyłość, cukrzyca, zaćma, zmiany w gęstości kości) lub jest wynikiem znacznych strat białka z moczem (nadkrzepliwość, hipokalcemia, hipercholesterolemia).
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

U 90% dzieci uzyskuje się remisję (brak białka w moczu) w pierwszym rzucie zespołu nerczycowego. U 20% tych dzieci nie stwierdza się nawrotów, u 40% nawroty występują rzadko, a u 30% stwierdza się częste nawroty przy zmniejszeniu dawki (steroidozależność). U 10% dzieci rozpoznaje się steroidooporność. Rokowanie w przebiegu zespołu nerczycowego zależy głównie od reakcji na zastosowane leczenie. Oporność na zastosowane leczenia stanowi czynnik ryzyka rozwoju niewydolności nerek. W ciężkim przebiegu należy się liczyć, że zespół nerczycowy jest chorobą na całe życie. U niektórych dzieci (w zależności od typu KZN) może dojść do rozwoju przewlekłej choroby nerek i w ok. 25% do schyłkowej niewydolności nerek z koniecznością leczenia dializami lub przeszczepieniem nerki.
Kłębuszkowe zapalenie nerek uwarunkowane genetycznie

Kłębuszkowe zapalenie nerek może być także chorobą wrodzoną. Jedną z postaci wrodzonego zespołu nerczycowego jest tzw. zespół fiński. Choroba ma ciężki przebieg i ujawnia się bezpośrednio po urodzeniu. Dzieci najczęściej rodzą się przedwcześnie, z dużym brzuchem i wiotkością mięśni. W wyniku bardzo dużych strat białka z moczem rozwijają się nasilone obrzęki oraz narasta ryzyko powikłań zakrzepowych i zakażeń. Jeżeli nie udaje się opanować straty białka konieczne jest usunięcie obu nerek i rozpoczęcie leczenia dializami (najczęściej dializa otrzewnowa). Po osiągnięciu masy ciała 7–8 kg wykonać można przeszczepienie nerki. W innych odmianach genetycznie uwarunkowanych zespołów nerczycowych przebieg nie jest tak dramatyczny. Objawy mogą się pojawiać w różnym wieku i są podobne do stwierdzanych w pozostałych typach KZN tzn, obrzęki, białkomocz, krinkomocz. Bardzo rzadko stwierdza się rodzinne występowanie KZN. Wspólną cechą zespołu nerczycowego o podłożu genetycznym jest oporność na stosowane leczenie przyczynowe.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post