Zapalenie trzustki. Diagnostyka, Leczenie

Choroby układu pokarmowego; przełyku, żołądka, jelit, wątroby, trzustka, dróg żółciowych, odbytu)
admin. med.

Zapalenie trzustki. Diagnostyka, Leczenie

Post autor: admin. med. »

Trzustka jest bardzo ważnym organem wewnątrzustrojowym położonym na tylniej ścianie jamy brzusznej. Gruczoł ten należy zarówno do układu trawiennego jak i hormonalnego i odpowiada za funkcje zewnątrz- oraz wewnątrzwydzielnicze.

Część zewnątrzwydzielnicza zbudowana jest z jednostek wydzielniczych nazywanych panktreatonami, które tworzą zraziki. Odpowiada ona za produkcję soku trzustkowego. Natomiast część wewnątrzwydzielnicza zbudowana jest z wysp Langerhansa składających się z komórek:

A – produkujących glukagon,
B – produkujących insulinę,
D – produkujących somatostatynę,
PP – produkujących polipeptyd trzustkowy.

Jedną z najczęstszych chorób tego narządu jest zapalenie trzustki. Może ono występować w dwóch postaciach: zapalenie przewlekłe oraz zapalenie ostre.

Objaw Cullena przy zapaleniu trzustkiPrzewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to wieloletnia choroba, która prowadzi do postępujących uszkodzeń struktur tego narządu. Powstające zmiany są nieodwracalne i pojawiają się zarówno na strukturach zewnątrzwydzielniczych, jak i wewnątrzwydzielniczych. Na przewlekłe zapalenie trzustki chorują zdecydowanie częściej mężczyźni i stanowią około 70% chorych.

Ostre zapalenie trzustki w skrócie OZT jest stanem zapalnym powstających w wyniku przedwczesnej aktywacji proenzymów – enzymów nieaktywnych. W związku z tym dochodzi do uszkodzenia trzustki i sąsiadujących z nią tkanek. Może pojawić się również uszkodzenie znajdujących się dalej narządów.
Objawy zapalenia trzustki

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki podstawowym objawem jest ból w okolicach górnej części brzucha, który może promieniować do pleców. Często ból ten nasila się po spożyciu posiłku lub alkoholu, a nasilenie bólu i czas jego trwania są bardzo zróżnicowane. Niestety w przypadku części chorych ból jest stały, a fazy jego zaostrzenia wymagają pozostania w szpitalu. Pojawianie się dolegliwości bólowych tłumaczy się najczęściej wzrostem ciśnienia w drogach trzustkowych oraz obecnością niestrawionego pokarmu w jelitach. Ponadto pojawić się mogą:

wzdęcia,
świąd skóry,
delikatna żółtaczka,
uczucie pełności po posiłku,
wymioty,
nudności,
biegunki tłuszczowe, które są wynikiem niepełnego trawienia pokarmów ze względu na niedobór enzymów trzustkowych.

W miarę postępującej niewydolności trzustki pojawiać się mogą objawy związane upośledzonym trawieniem, głównie takie jak niedobory składników pokarmowych oraz niedożywienie. Pojawiają się także zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a niedobór insuliny związany jest z rozwojem cukrzycy.

Ważnym objawem ostrego zapalenia trzustki jest silny ból brzucha pojawiający się nagle. Jest on zazwyczaj zlokalizowany w obrębie nadbrzusza lub w lewej, górnej części brzucha. Zdarza się, że ból ten promieniuje do pleców i daje wrażenie opasywania. Pojawić się mogą również:

nudności,
skąpe wymioty,
wzdęcia brzucha,
bóle mięśni,
silna gorączka, często powyżej 40°C,
ogólne osłabienie,
przyspieszenie akcji serca,
objaw Cullena – wokół pępka pojawiają się krwawe podbiegnięcia,
żółtaczka, w przypadku ostrego zapalenia trzustki spowodowanego przez kamicę żółciową, pojawia się wówczas żółte zabarwienie białek oka i skóry.

W ciężkich postaciach choroby pojawić się mogą:

obniżenie ciśnienia krwi,
wstrząs,
zatrzymanie moczu,
ostra niewydolność nerek.

Ostre zapalenie trzustki w skrajnych przypadkach prowadzić może nawet do śmierci.
Przyczyny powstawania

Istnieje 6 grup czynników przyczyniających się do rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki. Są to czynniki:

toksyczno-metaboliczne,
idiopatyczne,
genetyczne,
autoimmunologiczne,
powstające w wyniku nawracających zapaleń lub ciężkich postaci ostrego zapalenia trzustki,
zaporowe przewlekłe zapalenie trzustki.

Wśród czynników toksycznych największe znaczenie ma alkohol, który odpowiada za znaczną większość przypadków przewlekłego zapalenia trzustki. Około 70-90% przypadków PZT stwierdza się u osób nadużywających alkohol. Jednak do rozwoju choroby konieczne jest współdziałanie także innych czynników, głównie dietetycznych, środowiskowych, chorobowych oraz genetycznych. Przemawia za tym fakt, że PZT jest diagnozowane tylko u 10% alkoholików. Ryzyko pojawienia się choroby wzrasta wraz z ilością wypijanego alkoholu. Warto zaznaczyć, że rodzaj wypijanego alkoholu nie ma większego znaczenia. Alkoholowe PZT rozwija się zdecydowanie częściej u mężczyzn, a pierwsze symptomy choroby pojawiają się w okolicach 40-50 roku życia. Do innych czynników toksycznych należą także: palenie tytoniu, hiperlipidemia, hiperkalcemia, przewlekła niewydolność nerek oraz przyjmowanie lub nadużywanie niektórych leków.

Przyczynami idiopatycznymi określa się te, których nie da się zidentyfikować. Idiopatyczne przewlekłe zapalenie trzustki występuje tak samo często u mężczyzn i u kobiet. Pierwsze objawy mogą pojawić się we wczesnym okresie życia między 10 a 20 rokiem życia i można mówić wówczas o postaci wcześnie występującej. Istnieje również postać późno występująca, w której objawy pojawiają się między 50 a 60 rokiem życia.

Wśród przyczyn genetycznych wymienić należy mutacje pewnych genów, które odpowiadają za ochronę trzustki, między innymi przed samotrawieniem. Jeśli zapalenie trzustki jest dziedziczone, choroba może rozwijać się już u osób w bardzo młodym wieku, nawet u dzieci.

Zapalenie trzustki może być także wynikiem atakowania przez układ immunologiczny własnych komórek i tkanek, co jest związane z czynnikami autoimmunologicznymi. Przewlekłe, autoimmunologiczne zapalenie trzustki może przebiegać, jako samodzielna jednostka chorobowa lub też współistnieć z innymi chorobami autoagresyjnymi. Autoimmunologiczne przewlekłe zapalenie trzustki pojawia się częściej u mężczyzn, a pierwsze objawy choroby zazwyczaj pojawiają się miedzy 45 a 75 rokiem życia.

Często powracające ostre zapalenia trzustki lub zmiany na tle niedokrwiennym mogą powodować postępowanie zmian i przejście choroby w stan przewlekły.

Zaporowe zapalenie trzustki wynika natomiast z utrudnionego odpływu soku trzustkowego, co może być związane z przewlekłymi procesami zapalnymi prowadzącymi do powstawania blizn, z guzami, urazami trzustki oraz wrodzonymi wadami anatomicznymi tego narządu, np. trzustka obrączkowata lub trzustka podzielona.

Podstawową przyczyną rozwoju ostrego zapalenia trzustki jest spożywanie alkoholu oraz kamica żółciowa. Ilość alkoholu, która wywołuje ostre zapalenie trzustki jest bardzo zróżnicowana i zależy od predyspozycji człowieka. U niektórych osób spożycie nawet niewielkich ilości alkoholu może wpływać na rozwój OZT, natomiast w przypadku innych nawet wieloletnie i nadmierne spożywanie alkoholu nie doprowadzi do powstania choroby. Podobnie jak w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki, tak i w OZT występują również przypadki, których przyczyna jest nieokreślona, czyli tak zwane idiopatyczne OZT.

Rzadziej ostre zapalenie trzustki wynika z hiperlipidemii, nadczynności przytarczyc, wad wrodzonych – trzustka dwudzielna, urazów oraz w wyniku zażywania niektórych leków. Zdarza się, że przyczyną choroby mogą być infekcje wirusowe, pasożytnicze lub autoimmunologiczne.

Niestety jeszcze nie wiadomo, jaki czynnik jest odpowiedzialny za rozwój ostrego zapalenia trzustki. Zakłada się jednak, że do OZT prowadzi przedwczesne aktywowanie enzymów trzustki, które w tym czasie powinny być nieaktywne. Ponadto powstaje reakcja zapalna, która powoduje uszkodzenia znajdujących się w pobliżu struktur oraz odległych od trzustki narządów. Powstały stan zapalny doprowadzić może do obrzęku trzustki lub zmian krwotocznych.
Diagnostyka

Podstawą rozpoznania przewlekłego zapalenia trzustki jest wywiad, który obejmuje występowanie dolegliwości bólowych oraz spożywanie alkoholu, a także stwierdzenie dolegliwości związanych z niewydolnością trzustki oraz zmiany w badaniach obrazowych.

Wykonywane są również badania laboratoryjne, dzięki którym możliwe jest oznaczenie aktywności amylazy oraz lipazy w surowicy. Jeśli rozwój choroby związany jest z zaburzeniami autoimmunologicznymi w badaniach wykazuje się obecność specyficznych przeciwciał. Wśród najczęściej wykonywanych badań obrazowych wymienić można usg jamy brzusznej oraz tomografię komputerową. Zdecydowanie rzadziej przeprowadzane są badania inwazyjne, do których należy endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna, w skrócie ECPW oraz ultrasonografia endoskopowa – EUS.

W przypadku ostrego zapalenia trzustki podobnie jak w przypadku przewlekłej postaci choroby ważne znaczenie ma przeprowadzenie badań obrazowych oraz laboratoryjnych. Podstawą w diagnozie OZT jest oznaczenie we krwi aktywności enzymów trzustkowych, czyli lipazy i amylazy. Aktywność amylazy oznacza się również przez badanie moczu. Innymi również wykonywanymi badaniami laboratoryjnymi są:

morfologia krwi,
oznaczenie wskaźników stanu zapalnego: OB, liczba leukocytów oraz białko CRP,
poziom glukozy w surowicy,
oznaczenie wskaźników uszkodzenia wątroby: AlAT, AspAT oraz bilirubina.

Wykonuje się także badania obrazowe, wśród których wymienić należy: usg jamy brzusznej, tomografię jamy brzusznej, rtg jamy brzusznej i klatki piersiowej oraz ECPW.
Leczenie zapalenia trzustki

Podstawą leczenia przewlekłego zapalenia trzustki jest zaprzestanie spożywania alkoholu i eliminowanie złych nawyków żywieniowych. Z diety należy eliminować produkty tłuste, ciężkostrawne oraz bogate w błonnik, a w razie skrajnej nietolerancji tłuszczów zaleca się stosowanie średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych – MCT. Wskazane jest stosowanie diety bogatobiałkowej i bogatokalorycznej. Posiłki powinny być mniejsze, ale spożywane częściej – około 5-6 posiłków w ciągu dnia. Ponadto, jeśli pacjent dostaje substytuty enzymów trawiennych, a nie występuje u niego nietolerancja tłuszczu, spożycie tego składnika powinno być większe niż 60-70 gram w ciągu doby.

Duże znacznie ma także dodatkowa suplementacja witamin: A, D3, E, K oraz witamin B12 i C. Wskazane jest również uzupełnianie diety w kwas foliowy, śladowe pierwiastki i antyoksydanty: selen, b-karoten i metioninę.

Ze względu na fakt, że przy przewlekłym zapaleniu trzustki występują dolegliwości bólowe leczenie powinno obejmować także stosowanie leków przeciwbólowych oraz enzymów trzustkowych. Poza zmniejszeniem bólu enzymy trzustkowe wpływają także na poprawę trawienia. Właściwości przeciwbólowe enzymów trzustkowych tłumaczone są brakiem pokarmu pobudzającego trzustkę do pracy, zmniejszeniem ciśnienia w drogach trzustkowych oraz zmniejszeniem ilości resztek niestrawionego pokarmu docierających do jelit.

W celu zmniejszenia lub całkowitego wyeliminowania bólu towarzyszącego przewlekłemu zapaleniu trzustki wykorzystuje się również leczenie farmakologiczne obejmujące zarówno leki nienarkotyczne, takie jak ibuprofen oraz paracetamol, jak i leki narkotyczne. W niektórych przypadkach w leczeniu przeciwbólowym wykorzystuje się blokadę splotu trzewnego lub przecięcie włókien nerwowych. Stosuje się także leczenie inwazyjne polegające na protezowaniu lub poszerzaniu dróg trzustkowych oraz nacięcia brodawki Vatera – tej części trzustki, w której sok trzustkowy dostaje się do dwunastnicy.

W przypadku niewydolności wewnątrzwydzielniczej leczenie dobierane jest indywidualnie, w zależności od poziomu zaburzeń oraz reakcji chorego na leczenie normalizujące poziom glukozy we krwi. Gdy pacjent cierpi z bólu niezmniejszającego się pod wpływem leków, niektórych powikłań oraz w przypadku podejrzenia przemian nowotworowych podejmowane jest leczenie operacyjne.

Zazwyczaj ostre zapalenie trzustki przebiega łagodnie, jedynie u 30% chorych rozwija się ciężka postać OZT. W terapii uwzględnia się najczęściej: leczenie farmakologiczne, leczenie operacyjne oraz inwazyjne.

Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie środków przeciwbólowych, antybiotyków oraz nawadnianie dożylne. Ważna jest również odpowiednia dieta i sposób odżywiania, czasami chory jest karmiony przy użyciu specjalnej sondy, dzięki której dostarczane są do jego organizmu specjalne pokarmy. Zdarza się, że konieczne może być żywienie pozajelitowe.

Gdy ostre zapalenie trzustki jest wynikiem kamicy żółciowej konieczne bywa usunięcie pęcherzyka żółciowego. W leczeniu operacyjnym usuwane są zmienione martwiczo tkanki.

Leczenie inwazyjne obejmuje natomiast wykonanie wstecznej endoskopowej cholangiopankreatografii, która ułatwia odpływ soku trzustkowego i żółci, a także usunięcie niewielkich kamieni znajdujących się w drogach trzustkowych lub żółciowych.

Zdarzają się także bardzo ciężkie przypadki OZT, w których stosowana jest intensywna terapia.
Profilaktyka

Zapobieganie ostremu i przewlekłemu zapaleniu trzustki jest podobne. Polega głównie na:

unikaniu spożywania nadmiernych ilości alkoholu,
skutecznym leczeniu kamicy żółciowej, nadczynności przytarczyc oraz innych schorzeń mogących przyczyniać się do powstawania PZT oraz OZT.

Powikłania

Wśród powikłań przewlekłego zapalenia trzustki występują:

wodobrzusze trzustkowe,
wtórna cukrzyca,
zwężenie przewodu żółciowego wspólnego,
zwiększenie prawdopodobieństwa rozwoju raka trzustki,
torbiele rzekome trzustki – pojawiają się u 10-25% chorych,
rak trzustki,
wysięk opłucnowy,
żółtaczka mechaniczna wynikająca z uciskania przewodu żółciowego wspólnego,
tętniak lub tętniak rzekomy znajdujących się w okolicach naczyń,
zakrzepica żyły śledzionowej oraz możliwość pojawienia się nadciśnienia wrotnego, żylaków żołądka i krwawień z przewodu pokarmowego.

W przypadku ostrego zapalenia trzustki rozwinąć może się ciężka uogólniona reakcja zapalna z towarzyszącym jej wstrząsem i zaburzeniami świadomości. Ponadto należy zaznaczyć, że powikłania w ostrym zapaleniu trzustki dzielą się na: powikłania miejscowe i ogólnoustrojowe. Wśród tych pierwszych wymienić należy:

ropień w obrębie trzustki,
torbiel trzustki,
tętniaki rzekome tętnicy śledzionowej,
krwotoki z uszkodzonych tętnic i żył,
zakrzepica żył: śledzionowej, górnej kreskowej oraz wrotnej,
niedrożność dwunastnicy i przewodu żółciowego wspólnego,
zakażenie tkanek trzustki,
wytworzenie przetok.

Powikłania ogólnoustrojowe są zazwyczaj ciężkimi stanami, które zagrażają zdrowiu i życiu pacjenta. Nalezą do nich:

wstrząs,
poważne zaburzenia krzepnięcia krwi,
zespół niewydolności wielonarządowej,
zespół niewydolności oddechowej,
niewydolność nerek,
cukrzyca insulinozależna,
hiperglikemia i hiperkalcemia,
zespół rozsianego wykrzepiania śródnaczyniowego.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post