ForumMedyczne.edu.pl

Chemioterapia jest najbardziej skuteczna w walce z komórkami nowotworowymi. Ale leki używane w trakcie chemioterapii nie są selektywne i niszczą również zdrowe komórki, szczególnie te które się też szybko dzielą tj. komórki włosów, komórki znajdujące się w jamie ustnej, w przewodzie pokarmowym czy szpiku kostnym. Skutki uboczne chemioterapii mogą być różne w zależności od rodzaju przyjmowanych lekarstw i od odpowiedzi indywidualnej organizmu chorego. Skutki mogą mieć przebieg łagodny lub poważny. Niektóre najczęściej występujące skutki uboczne chemioterapii to: mielosupresja, niedokrwistość, neutropenia, trombocytopenia, wypadanie włosów, nudności, biegunka, owrzodzenie jamy ustnej, zmiany smaku, zmęczenie.

Spadek produkcji komórek krwi: czerwone krwinki, białe krwinki i trombocyty są stale produkowane w szpiku kostnym. Supresja jest terminem którego używamy, kiedy chemioterapia czasowo wpływa na możliwość wytwarzania odpowiedniej ilości komórek krwi przez szpik (mielosupresja).

Niedokrwistość jest terminem, który używamy kiedy zahamowanie funkcji szpiku wpływa na redukcję czerwonych krwinek i hemoglobiny. Anemia powoduje uczucie zmęczenia u chorych poddawanych terapii. Łagodna lub umiarkowana anemia jest często skutkiem ubocznym i powinna być leczona. Jeżeli chory czuje zmęczenie, może poprosić lekarza prowadzącego o podanie czynnika wzrostu np. erytropoetynę. Lek ten (hormon) zwiększą produkcję czerwonych komórek krwi. W niektórych przypadkach, gdy przebieg anemii jest poważny, konieczna jest transfuzja krwi, aby zwiększyć ilość komórek krwi.

Neutropenia to termin, którego używamy, gdy zahamowanie funkcji szpiku kostnego wpływa na neutrofile – podstawowy rodzaj komórek białych krwi. Ponieważ neutrofile odgrywają bardzo ważną rolę w zwalczaniu infekcji, ich mała liczba może spowodować rozwój poważnej lub nawet śmiertelnej choroby, która będzie wymagała hospitalizacji i przyjmowania antybiotyków. Jeżeli więc liczba całkowita neutrofili będzie zbyt niska, lekarz prowadzący może zadecydować o obniżeniu dawki chemioterapii lub nawet o zrezygnowaniu z leczenia ze względu na duże ryzyko poważnej infekcji. Infekcji często towarzyszy gorączka, inne symptomy to nocne pocenie i drgawki.

Objawy możliwej infekcji:

wysoka gorączka
objawy przeziębienia
wysypka
biegunka
zaczerwienienie, swędzenie lub ból w okolicach rany.

Aby zapobiegać i kontrolować neutropenię lekarz prowadzący powinien regularnie badać liczbękrwinek białych i neutrofili, przed i w trakcie każdego cyklu leczenia. Kiedy neutropenia grozi twojej zdolności przyjęcia planowanej dawki chemioterapii, lekarz może zadecydować o podaniu po chemioterapii następujących leków: filgrastim, pegfilgrastin lub sargramostim, aby zmniejszyć czas trwania i dotkliwość neutropenii. Zapobiegając spadkowi liczby białych krwinek, lekarstwa te wspomagają chorego w przyjmowaniu chemioterapii ściśle według schematu. Czasami jeżeli poziom białych krwinek jest niski, podaje się też doustne antybiotyki, aby zapobiec możliwości wystąpienia infekcji.

Trombocytopenia (małopłytkowość) – jest to termin, którego używamy kiedy zahamowanie funkcji szpiku kostnego obniża liczbę płytek krwi we krwi. Trombocyty są odpowiedzialne za rozpoczęcie procesu krzepnięcia krwi, jeżeli dochodzi do krwawienia. Jeżeli ich liczba jest zbyt niska, może dojść do powolnego siniaczenia, może ona spowodować przedłużone lub nadmierne krwawienie z ran, z nosa, z dziąsła, czy krwawienie bez zranienia. Czasami może dojść u chorego do transfuzji trombocytów.

Utrata włosów: Wielu chorych uważa utratę włosów za najbardziej uciążliwy efekt uboczny chemioterapii. Utrata włosów lub strata gęstości może dotknąć każdego miejsca tzn. skórę włosów, brwi, ramion, nóg. Utrata włosów może być różna, można utracić je całkowicie, a można zauważyć tylko, że stają się one bardziej cienkie.

Kiedy dochodzi do utraty włosów, następuje to najczęściej dwa lub trzy tygodnie po rozpoczęciu terapii. Chory musi zapamiętać, że ten efekt uboczny chemioterapii jest tymczasowy i włosy najprawdopodobniej odrosną po zakończeniu leczenia. Na początku ich kolor oraz struktura może wydawać się inna, ale zazwyczaj powracają do swojego dawnego wyglądu.

Jak dbać o wypadające włosy?

używając ręcznika przy pielęgnacji włosów, masuj je zamiast wycierać;
do czesania używaj miękkiej szczotki lub grzebienia o szerokich zębach;
unikaj stosowania suszarki i lokówki;
unikaj kolorowania i nie korzystaj ze środków chemicznych przy ich pielęgnacji;
rozważ korzystanie z peruki, turbanu, szalu, bawełnianej czapki lub okrycia głowy;
unikaj kontaktu skóry i cienkich włosów ze słońcem (zaleca się nakrycie głowy).

Mdłości lub wymioty: chemioterapia może spowodować uczucie mdłości lub wymioty. Leki przeciwwymiotne, które pomagają zwalczać ten skutek to np. różnego rodzaje kortykosterydy (takie jak prednizon, ondansetron, granisetron i dolasetron). Mdłości występują najczęściej już pierwszego dnia po chemioterapii, ale mogą też się pojawić dzień lub dwa dni po. Lekarz prowadzący może przepisać leki przed chemioterapią aby zapobiec nudnościom. W większości przypadków leki przeciwwymiotne mogą częściowo lub całkowicie zapobiec występowaniu nudności lub wymiotów.

Jak zapobiegać i kontrolować nudności i wymioty?

wprowadź płynną dietę przed rozpoczęciem chemioterapii – rosół, woda – ale nie mleko;
unikaj jedzenia zbyt gorącego lub zbyt chłodnego, zbyt słodkiego lub zbyt ostrego;
jedz małe ilości ale regularnie i często niż duże ilości kilka razy dziennie;
unikaj silnych i przykrych zapachów, wychodź często na świeże powietrze;
bierz leki przeciwwymiotne przed rozpoczęciem chemioterapii;
jeżeli dojdzie do wymiotów, pij dużo płynów aby uniknąć odwodnienia.


Biegunka jest kolejnym skutkiem ubocznym chemioterapii. Pomimo że większość pacjentów omija ostra biegunka, należy zapobiegać odwodnieniu.

Jak zapobiegać odwodnieniu spowodowanym przez biegunkę lub wymioty?

pij duże ilości płynów (osiem szklanek dziennie);
obserwuj czy nie zauważasz u siebie oznak odwodnienia takich jak suchość w jamie ustnej, zmniejszenie oddawania moczu, zawroty głowy ;
unikaj mleka i produktów mlecznych bo one mogą wzmacniać biegunkę;
unikaj jedzenia ciężkostrawnego;
jedz dużo bananów i innego bogatego w potas pożywienia;
przyjmuj lekarstwa które pomagają kontrolować biegunkę; poinformuj personel medyczny jeżeli pojawi się biegunka.

Owrzodzenie jamy ustnej: Błony śluzowe jamy ustnej mogą się zaczerwienić. Na skutek przyjmowania chemioterapii może wystąpić owrzodzenie lub podrażnienie jamy ustnej. Te objawy zapalenia określamy terminem mucositis. Inne objawy to infekcje jamy ustnej i gardła spowodowane przez wirusy i grzyby. Jeżeli u chorego występuje ciągłe zapalenie gardła, należy ten fakt zgłosić personelowi medycznemu. Być może potrzebne będzie zlecenie dodatkowego pobrania wymazu z gardła, aby sprawdzić możliwość występowania infekcji. Aby zminimalizować ryzyko infekcji jamy ustnej, lekarz prowadzący może poprosić o wizytę u lekarza stomatologa celem zrobienia badania kontrolnego i oczyszczenia zębów, zanim chory podda się chemioterapii.

Jak chronić i dbać o jamę ustną:

utrzymuj jamę ustną w czystości, używaj miękkiej szczoteczki do zębów, łagodnej pasty do zębów;
unikaj płynów do płukania jamy ustnej zawierającej alkohol;
unikaj owoców i soków cytrusowych;
unikaj ostrego jedzenia;
spożywaj w trakcie chemioterapii płynne jedzenie aby unikać podrażnienia śluzówki w jamie ustnej;
unikaj czyszczenia zębów nitką dentystyczną jeżeli poziom krwinek czerwonych jest niski.

Zmiany w smaku: U niektórych chorych zmienia się smak jedzenia i picia. Znane jedzenie zaczyna inaczej smakować lub zapach pożywienia przestaje być intensywny. Dla niektórym chorych jedzenie ma posmak metaliczny. Te objawy mają charakter tymczasowy i znikają po zakończeniu leczenia.

Zmęczenie: jest to częsty skutek uboczny różnych rodzajów chemioterapii. Zmęczenie powinno przechodzić po zakończeniu leczenia, ale czasami muszą miną

tygodnie lub miesiące zanim całkowicie zniknie. Ostre omdlenia mogą być spowodowane niedokrwistością i mogą być leczone za pomocą erytropoetyny.

Jak walczyć ze zmęczeniem?

prowadź dziennik, który pomoże Ci określić kiedy masz najwięcej energii, jakie czynności powodują przemęczenie i uczucie omdlenia. To pozwoli Ci na takie zaplanowanie czynności, aby je wykonywać w okresach wzmożonej energii;
poproś o pomoc. Mimo że to może być trudne dla wielu chorych, naucz się prosić i przyjmować pomoc. Jeżeli potrzebujesz czegoś a nie masz energii, żeby samemu wykonać podstawowe czynności, to wielu członków rodziny lub przyjaciele będą na pewno chcieli pomóc Ci w ich wykonaniu;
ćwicz regularnie, jeżeli Twój lekarz na to zezwoli. Proste ćwiczenia rozciągające, krótkie spacery mogą dodać ci energii, na pewno nie wpłyną negatywnie na energię którą masz. Zacznij powoli i wypracuj schemat dla Ciebie odpowiedni;
odpoczynek i sen są bardzo ważne podczas przyjmowania chemioterapii, ale staraj się nie wypoczywać dłużej niż to jest konieczne, ponieważ może to obniżyć poziom aktywności jakim dysponujesz. Dla wielu chorych poobiednia drzemka pomaga w walce z uczuciem zmęczenia, a inni twierdzą, że odpoczynek w ciągu dnia powoduje, że budzą się w środku nocy. Jeżeli masz problemy ze spaniem zgłoś się do personelu medycznego, aby ustalić przyczynę oraz sposoby zapobiegania bezsenności.

Pozostałe skutki uboczne: inne możliwe skutki uboczne chemioterapii to przeziębienie, pogorszenie pracy serca i płuc, wysypka skórna, uczucie słabości. Niektóre leki mogą wpływać negatywnie na system nerwowy, czego objawami są: zaparcie, mrowienie w palcach rąk i nóg. Inne skutki uboczne to ból gardła czy utrata równowagi czy koordynacji. Efekty uboczne są najczęściej tymczasowe, ale niektóre mogą się utrzymywać przez nieokreślony czas.