Problemy okresu dojrzewania

Różne informacje,czasem dziwne a czasem bardzo interesujące, o badaniach medycznych
Asystentka

Problemy okresu dojrzewania

Post autor: Asystentka »

Pacjent nastoletni w opiece ogólnolekarskiej
dr n. med. Agnieszka Lelek, psycholog
Oddział Psychiatrii Szpitala Specjalistycznego im. L. Rydygiera w Krakowie oraz Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego im. św. Ludwika w Krakowie
Wprowadzenie

Zgodnie z definicją dojrzewanie to proces psychologicznego i społecznego przejścia między dzieciństwem a dorosłością obejmujący okres 11.–19. roku życia. Wyodrębnia się w nim trzy fazy: okres wczesnego dorastania (11–13 lat), środkowy etap adolescencji (14–16 lat) i stadium późnego dorastania (17–19 lat).1 Adolescencja rozpoczyna się dużymi zmianami w stężeniach hormonów, które w ciągu krótkiego czasu powodują znaczące zmiany w wyglądzie fizycznym: przyrost masy i wysokości ciała oraz rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych. W tym czasie następują również wielokierunkowe, neuroanatomiczne zmiany w obrębie obszarów mózgu odpowiedzialnych za funkcjonowanie poznawcze i afektywne, a tym samym rzutujące na rozwój zachowań i umiejętności społecznych. Nie ulega wątpliwości, że przeobrażenia w rozwoju fizycznym i seksualnym, oderwanie się od rodziców i poszukiwanie własnej tożsamości mogą mieć burzliwy i problematyczny przebieg. Ten czas nie musi być bardziej skomplikowany niż kolejne etapy życia, ale związane z nim wyzwania rozwojowe wymagają szczególnej uwagi. Generalnie należy sądzić, że od pomyślnego zakończenia tego intensywnego etapu przeobrażeń we wszystkich sferach życia w znacznej mierze zależy dalsze funkcjonowanie człowieka.
Wydaje się, że swoiste potrzeby w zakresie zdrowia młodych ludzi są często zaniedbywane przez lekarzy podstawowej opieki medycznej. Może to wynikać z faktu, że w tej grupie wiekowej objawy fizyczne często maskują inne motywy przyjścia do lekarza, takie jak: obniżony nastrój, problemy szkolne oraz trudności w relacjach lub w obszarze własnej seksualności. Inaczej mówiąc, skargi na dolegliwości fizyczne mogą przysłaniać różne trudności emocjonalne. Niektórzy autorzy przypuszczają, że opisywane problemy dotyczą nawet 10–15% młodzieży.2,3 W swoich badaniach Klein i Wilson4 stwierdzili, że aż 71% adolescentów zgłasza co najmniej jedno z ośmiu potencjalnych zagrożeń dla zdrowia, ale 63% osób z tej grupy nigdy nie rozmawia o tych problemach ze swoim lekarzem. Prawie połowa młodzieży z najbardziej nasilonymi objawami stresu i depresji nie sygnalizowała tych symptomów lekarzom podstawowej opieki medycznej. W świetle tych spostrzeżeń można przypuszczać, że w grupie nastolatków istnieje ryzyko ustalenia niewłaściwego rozpoznania, a rozpoczęcie odpowiedniego leczenia może się opóźniać również w sytuacjach stanowiących zagrożenie dla życia. Wskaźniki chorobowości i umieralności wśród nastolatków wskazują na niepokojące tendencje w różnych obszarach. Są to: w zakresie zdrowia psychicznego – częstsze występowanie impulsywnych prób samobójczych, w opiece somatycznej – zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (w tym nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i otyłości), a w sferze zdrowia seksualnego – częstsze występowanie chorób przenoszonych drogą płciową.5,6 Kolejny istotny argument wskazujący na konieczność zwrócenia większej uwagi na problemy zdrowotne nastolatków stanowi również fakt, że jest to okres wprowadzania nowych zachowań, które wpływają na zdrowie i chorobowość w ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat. Na przykład rozpowszechnienie regularnego palenia papierosów zwiększa się z 1% w wieku 11 lat do 24% w wieku 15 lat, a ponad 90% dorosłych palaczy zaczęło palić w okresie młodzieńczym. Podobnie jest z nawykami żywieniowymi i uzależnieniem od substancji psychoaktywnych.2,5 Z punktu widzenia zdrowia seksualnego w ostatnich latach obserwuje się niekorzystne tendencje w obrazie aktywności seksualnej polskich nastolatków. Jak wynika z badań Izdebskiego i Węża7, z płatnych usług seksualnych najczęściej korzysta młodzież szkolna w wieku 15–17 lat. Wymienione problemy stanowią duże wyzwanie dla pediatrów i lekarzy pierwszego kontaktu, wskazując na potrzebę wielopłaszczyznowego spojrzenia na konsultacje nastoletnich pacjentów, z uwzględnieniem aspektów psychologicznych charakterystycznych dla tego wieku rozwojowego. W tym miejscu nasuwa się pytanie, dlaczego tak ważne problemy okresu dojrzewania nie motywują klinicystów do skuteczniejszego zajęcia się tą grupą pacjentów, a raczej zwiększają niechęć i liczbę skarg, przyczyniają się do skracania konsultacji i dają poczucie bezradności. W poniższym artykule przedstawiono rozwojowe trudności okresu dojrzewania z perspektywy psychologicznej i neurobiologicznej. Dodatkowo opisano kształtowanie się mózgu nastolatka, jego procesów myślenia, odczuwania i podejmowania decyzji oraz wpływ tych zmian na budowanie relacji między lekarzem a nastoletnim pacjentem. W kolejnych artykułach zostaną omówione swoiste problemy dotyczące rozmowy z nastolatkiem z różnymi chorobami.
Jak rozwija się mózg nastolatka

Przeprowadzone w ciągu ostatnich dwóch dekad badania mózgu z użyciem rezonansu magnetycznego przeformułowały postrzeganie roli dojrzewającego mózgu. Dotychczasowe analizy wskazują, że jego niektóre obszary, zwłaszcza okolice kory czołowej, rozwijają się także poza okresem dzieciństwa.8 Co więcej, zmiany te są bardzo intensywne i znacznie wpływają na dalsze funkcjonowanie psychiczno-społeczne młodego człowieka. Obrazowo można stwierdzić, że w okresie dojrzewania mózg zostaje poddany neuronalnej reorganizacji. Z jednej strony uwidacznia się gwałtowny wzrost i rozwój tkanki mózgowej, kształtują się nowe, bardziej złożone i wyspecjalizowane połączenia neuronalne, a z drugiej usuwane są zbędne synapsy, co ma służyć sprawniejszemu i bardziej spójnemu przebiegowi procesów umysłowych.9 Można więc powiedzieć, że te neuronalne porządki pozwalają ulepszyć proces przetwarzania informacji i radzenia sobie z dużą liczbą bodźców, stwarzając podstawę do dalszego, bardziej wyspecjalizowanego rozwoju zarówno poznawczego, jak i społecznego. Właśnie w tym okresie zaobserwowano proces zmniejszania się objętości istoty szarej w płatach czołowych i ciemieniowych oraz zwiększenie objętości, a zwłaszcza gęstości istoty białej. To właśnie tam następuje organizacja aksonów. Badacze za pomocą badania DTI wykazali zależność między organizacją istoty białej a kontrolą impulsów zarówno u nastoletnich dziewcząt, jak i chłopców. U chłopców organizacja istoty białej wiąże się z miarą zachowania, jaką jest automonitorowanie kontroli nad impulsami, u dziewcząt natomiast świadczy o silniejszym związku z umiejętnością zahamowania udzielenia nieprawidłowej odpowiedzi, co jest miarą funkcji poznawczych. Badanie to podkreśla rolę istoty białej w kontroli impulsów.10 Proces przeobrażeń istoty białej wiąże się z mielinizacją włókien, która – jak wiadomo – odbywa się skokowo, a w niektórych obszarach mózgu kończy się dopiero w wieku 25–30 lat. Najpóźniej osłonięte aksony w płatach czołowych w dużej mierze odpowiadają za sprawność funkcji wykonawczych, czyli nadrzędnych procesów poznawczych. Funkcje te obejmują: planowanie, korektę własnych działań, hamowanie reakcji automatycznych, elastyczność poznawczą, przełączanie uwagi oraz umiejętność szybkiej adaptacji do zmieniających się cech i wymogów sytuacji. Funkcje wykonawcze integrują więc i organizują działanie człowieka, nadając mu kontrolowany i celowy charakter.9,11 Na podstawie dostępnych analiz badawczych stwierdzono, że pełny rozwój funkcji poznawczych człowiek osiąga w wieku 18–25 lat (grzbietowe obszary przedniej części kory obręczy są najdłużej dojrzewającą częścią mózgu); wtedy to potrafi przewidywać konsekwencje swoich działań, planować strategie postępowania, a także regulować procesy emocjonalne. Okres dojrzewania i wczesnej dorosłości jest więc czasem długotrwałego kształtowania się funkcji wykonawczych, bez sprawnego działania, w którym trudno rozwiązywać problemy, planować i inicjować czynności, a także powstrzymać się od odruchowych czy impulsywnych reakcji.11,12
W rozwoju mózgu nastolatków poza okolicami płatów czołowych ważną rolę odgrywa również układ limbiczny zaangażowany w powstawanie stanów emocjonalnych, koordynację czynności układu somatycznego i autonomicznego oraz procesy poznawcze, w tym uczenie się i pamięć.9,13 Badania pokazują, że w tym zespole struktur nerwowych istotne zmiany zachodzą w ciągu całego okresu adolescencji. Prawdopodobnie więc dojrzałość układu limbicznego zależy od indywidualnych predyspozycji i można przypuszczać, że u niektórych nastolatków przez większość okresu dojrzewania struktury te nie są do końca wykształcone. Według niektórych autorów za przeobrażenia układu limbicznego odpowiadają zmiany aktywności dopaminy, które mogą być przyczyną wahań nastroju lub nasilonych tendencji do podejmowania ryzykownych zachowań. Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, który oddziałuje na wiele obwodów nerwowych w mózgu, jednak jej wpływ nie jest równomierny, gdyż w płatach czołowych zwiększa się bardzo wolno,13 co prawdopodobnie spowalnia rozwój poznawczy nastolatków.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post