Przyczyny niepłodności

Profilaktyką, choroby żeńskiego układu płciowego, zaburzenia miesiączkowania, antykoncepcja hormonalna, mechaniczna, naturalna, ciąża, niepłodność, nowotwory narządów rodnych, porady intymne
admin. med.

Przyczyny niepłodności

Post autor: admin. med. »

Skąd u zdrowej, właściwie, kobiety bierze się niepłodność? Dlaczego mężczyzna, który przez całe życie nie chorował, nagle dowiaduje się, że nie może mieć dzieci? Przyczyn takich sytuacji jest bardzo wiele. Niektóre wynikają z naszych zaniedbań zdrowotnych. Inne mogą być skutkiem różnych chorób.
Miesiąc, dwa, trzy czy nawet cztery miesiące starań bez upragnionej drugiej kreseczki na teście ciążowym, to jeszcze nie niepłodność - mówią ginekolodzy. 80% par będzie cieszyć się ciążą zanim upłynie rok ich regularnego współżycia bez zastosowania środków antykoncepcyjnych. Następne 10% może spodziewać się dziecka po kolejnym roku. Ale pozostałe 10% niewykluczone, że będzie musiało szukać pomocy specjalistów. Tyle statystyka. Te 10% procent to około 1,3 miliona polskich par, które mają problemy z płodnością.
Po czyjej stronie - kobiety czy mężczyzny - najczęściej leży wina?
Pokutuje pogląd, że niepłodność częściej jest problemem kobiecym. Tymczasem dane statystyczne mówią tak: 35% przyczyn niepłodności leży po stronie kobiety, 35% po stronie mężczyzny. W 25% problem dotyka obojga partnerów, a w 5% przypadków - mimo prób zdiagnozowania - przyczyna pozostaje nieznana.
Wśród kobiecych przyczyn niepłodności dominują nieprawidłowości związane z owulacją, brak drożności i prawidłowej funkcji jajowodów oraz upośledzenie zdolności macicy do przyjmowania zarodka. Najczęstszymi przyczynami niepłodności u mężczyzn jest obniżona liczba plemników w nasieniu, ich nieprawidłowa ruchliwość oraz zaburzenia budowy gamet. Najrzadszą przyczyną - zarówno u kobiet, jak i mężczyzn - są zaburzenia współżycia płciowego.
Z mężczyznami jest łatwiej. Bo tak naprawdę to nawet nie leczy się ich przyczynowo, a jedynie objawowo. Od lat stosuje się metody, w których jeden plemnik wystarcza do uzyskania potomstwa. Ale to jedynie możliwość wykorzystania pojedynczego plemnika, a nie wyleczenie przyczyny, która powoduje znaczne obniżenie liczby męskich komórek rozrodczych.
W przypadku kobiety sprawa jest bardziej skomplikowana. Musi ona nie tylko wyprodukować komórkę jajową, ale przyjąć zarodek i stworzyć mu warunki do rozwoju. Inseminacja, in vitro czy mikromanipulacja - każda z tych metod wspomaganego rozrodu zwiększa szansę na zapłodnienie, ale nie pomaga, niestety, w zagnieżdżeniu się zarodka i nie gwarantuje podtrzymania ciąży. I właśnie to jest najpoważniejszym problemem leczenia niepłodności. Jeśli po kilku próbach zapłodnienia pozaustrojowego, nie dochodzi do rozwoju ciąży, przyczyna niepłodności jest prawdopodobnie, w obliczu obecnego stanu wiedzy, jeszcze nie do zdiagnozowania.
Gdzie się leczyć?
Mimo że w zakres specjalizacji z ginekologii i położnictwa wchodzi również leczenie niepłodności i lekarz ginekolog ma podstawową wiedzę na ten temat, to leczenie niepłodności jest tak specjalistyczną dziedziną, że nie chcąc tracić czasu na miesiące kolejnych bezskutecznych prób, powinniśmy zgłosić się do ośrodków do tego przygotowanych.
NIEPŁODNOŚĆ KOBIECA
Czynniki ryzyka niepłodności kobiet
Infekcje narządów miednicy mniejszej:
• zapalenie przydatków o różnej etiologii (rzeżączkowe, bakteryjne, choroby przenoszone drogą płciową)
• w przebiegu zabiegu usunięcia ciąży
• związane z obecnością wkładki wewnątrzmacicznej (IUD)
• przebyte operacje
Nieprawidłowości w błonie śluzowej macicy (endometrium):
• przewlekłe zapalenie
• zrosty pozapalne i po zabiegach
Choroby układowe:
• układu krążenia
• przewlekłe zapalenie nerek
• cukrzyca
• niedokrwistość
• zaburzenia odżywiania
• przewlekły alkoholizm
• czynna gruźlica i przewlekłe
• choroby układu oddechowego
• choroby tarczycy
Czynniki środowiskowe:
• palenie papierosów
• promieniowanie (rad, kobalt,
• elektromagnetyczne)
• ołów
• kadm
• przewlekły hałas
Leki:
• morfina i jej pochodne
• kokaina
• duże dawki chininy
• duże dawki estrogenów
• i kortykosteroidów
• leki cytotoksyczne
• neuroleptyki i antydepresan
1. Zaburzenia jajeczkowania
Na czym polega:
Faza owulacyjna u zdrowej kobiety trwa zwykle około 36 godzin. Za proces prowadzący do owulacji odpowiadają trzy hormony:
- GnRH (FSH-RH i LH-RH) - gonadoliberyna wydzielana przez podwzgórze;
- FSH (folikulostymulina) - produkowana przez przysadkę;
- LH (hormon luteinizujacy) - produkowana przez przysadkę.
Poziom tych hormonów kontrolują wydzielane przez pęcherzyk, a potem ciałko żółte, estrogeny. Podczas owulacji poziom FSH ulega zahamowaniu, za to poziom LH podwyższa się, dzięki czemu pęka pęcherzyk Graafa i uwalnia się gotowa do zapłodnienia komórka jajowa.
Objawy:
- nieregularne cykle;
- długie cykle;
- braki miesiączki, chociaż owulacja może nie występować również u kobiet regularnie miesiączkujących;
- nasilenie fizycznych dolegliwości PMS-u, czyli zespołu napięcia przedmiesiączkowego - nabrzmiałe, obolałe piersi, bóle podbrzusza, uczucie zmęczenia i przygnębienia.
Owulacja przebiega w organizmie kobiety przeważnie bezobjawowo. Tylko niektóre panie rozpoznają ten moment, czując ból w okolicy podbrzusza. Dlatego nie jest łatwo zauważyć braku owulacji.
Diagnoza:
Podstawowym badaniem przy tego typu zaburzeniach jest sprawdzenie stężenia w surowicy krwi następujących hormonów: FSH, LH, estradiolu, prolaktyny, w 2-6 dniu cyklu miesiączkowego oraz monitorowanie cyklu przy pomocy badania USG.
Na ich podstawie ustala się przyczynę braku jajeczkowania. Owulację można stymulować hormonalnie. Jej celem będzie uzyskanie prawidłowej liczby pęcherzyków.
Leczenie:
Humegon, Menogon, Menopur, Metrodin, Pergonal - wpływają na wzrost i dojrzewanie komórki jajowej.
Biogonadyl, Pregnyl - uruchamiają procesy jajeczkowania i wspomagają funkcje ciałka żółtego.
Clomifen, Clomid, Clostilbegyt - wywołują wydzielanie gonadotropin przysadkowych.
Przy nadmiernym wydzielaniu prolaktyny stosowane są pochodne bromokryptyny, a w niewydolności ciałka żółtego leki wywołujące zmiany w błonie śluzowej macicy, umożliwiające zagnieżdżenie się jaja - Progesteron, Duphaston.
2. Zespół policystycznych jajników (PCOS)
Na czym polega:
Przyczyna PCOS jest nieznana. Wskazuje się na obciążenie genetyczne - często rodzinnie spotyka się hirsutyzm czy bezpłodność wśród kobiet, zaś przedwczesne (przed 30. rokiem życia) łysienie wśród mężczyzn, a u obu płci - otyłość.
Coraz częściej zwraca się uwagę na rolę insuliny i insulinooporności w patogenezie PCOS. Podwyższony poziom insuliny powoduje wzmożoną syntezę androgenów przez jajniki, co zaburza owulację - dojrzewające jajeczko może być gorszej jakości i niezdolne do zapłodnienia, może też wcale nie dochodzić do jajeczkowania.
Objawy:
- Brak jajeczkowania i związane z tym zaburzenia miesiączkowania (rzadkie, skąpe miesiączki lub ich brak) oraz niepłodność. U kobiet z PCOS owulacja może pojawiać się bardzo późno - po 20. dniu cyklu i później.
- Hiperandrogenizm (czyli nadmiar „męskich" hormonów - androgenów) pochodzenia jajnikowego i związane z nim objawy: hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet), trądzik, łojotok, łysienie.
Uwaga! Hirsutyzm dotyczy wystę powania sztywnych, długich, mocno pigmentowanych włosków - a nie np. meszku. Pojedyncze włosy wokół brodawki sutkowej i na linii łączącej pępek ze wzgórkiem łonowym (kresa biała) nie są objawem niepokojącym. Niepokojace jest występowanie włosów na plecach, ramionach czy mostku. Wrażliwość mieszków włosowych na androgeny jest bardzo zróżnicowana. Przy dużej wrażliwości nieprawidłowe owłosienie może pojawić się również przy prawidłowym poziomie hormonów.
- Otyłość (dotyczy 50-70% kobiet z PCOS).
Diagnoza:
Podstawowym badaniem przy diagnozowaniu PCOS jest USG jajników. To ono wykazuje, że jajniki są powiększone, o pogrubionej osłonce, wielotorbielowate (stąd nazwa zespołu), czyli, że na obwodzie jajnika widać 8 lub więcej niewielkich (2-8 mm) pęcherzyków, przy czym nie widać pęcherzyka dominującego.
Obraz jajnika w USG nie może być jednak jedyną podstawą diagnozy PCOS. Policystyczne jajniki widać w obrazie USG u 20-30% kobiet, a tylko ok. 10% z nich cierpi na PCOS. Natomiast niemal wszystkie kobiety, u których zdiagnozowano PCOS ma także nieprawidłowy obraz USG jajników.
W badaniach laboratoryjnych mogą się też pojawić nieprawidłowości takie, jak:
- podwyższony poziom LH przy prawidłowym poziomie FSH;
- podwyższony poziom androgenów (jednego lub kilku);
- obniżony poziom globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG), białka będącego nośnikiem hormonów płciowych.
- podwyższony poziom insuliny (świadczący o insulinooporności) i nieprawidłowa tolerancja glukozy;
- podwyższony poziom prolaktyny (obserwowany u 10-15% kobiet z PCOS);
- nieprawidłowe stężenia lipidów i cholesterolu;
- nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy: przede wszystkim TSH. Może okazać się, że objawy przypisywane PCOS są skutkiem właśnie niedoczynności tarczycy.
Leczenie:
W pierwszej kolejności bierze się pod uwagę stężenie męskich hormonów we krwi i brak owulacji. Chorobę leczy się na kilku poziomach. W przypadku niepłodności stosuje się najczęściej leki indukujące owulację. Pomocne jest wykonanie zabiegu laparoskopii.
3. Endometrioza
Na czym polega:
Endometrioza, zwana też gruczolistością, to choroba, o której wciąż nie wiadomo wszystkiego. Chorują na nią wyłącznie kobiety miesiączkujące. Podczas każdej menstruacji błona śluzowa macicy, zwana endometrium, złuszcza się i jest wydalana wraz z krwią. Zdarza się jednak, że nie zostaje ona usunięta w całości. Jej skrawki mogą wędrować z krwią po organizmie i zagnieżdżać się w innych tkankach czy narządach. Najchętniej endometrium gnieździ się w bliznach pooperacyjnych (np. po cesarskim cięciu) i mikroskopijnych rankach, które co miesiąc powstają w jajnikach w czasie pękania pęcherzyków Graafa. Często endometrioza atakuje też pęcherz i odbytnicę, co powoduje ból w czasie wypróżnień i oddawania moczu. Kiedy śluzówka wszczepi się już w jakiś organ, zachowuje się tak samo, jak przedtem w macicy: narasta i złuszcza się, krwawiąc w rytm cykli menstruacyjnych. W efekcie powstają torbiele wypełnione krwią z fragmentami śluzówki (tak zwane torbiele czekoladowe), które powiększają się z miesiąca na miesiąc. Czasami całymi latami są one niewyczuwalne i wywołują tylko niewielkie bóle. Bywa jednak i tak, że zrastają się z sąsiednimi organami i tworzą guzy.
Objawy:
- obfite, długie i bolesne miesiączki;
- bóle w dole brzucha;
- plamienia między miesiączkami;
- ból podczas stosunków;
- powiększenie jajników;
- niemożność zajścia w ciążę;
- ból podczas wypróżnień lub oddawania moczu;
- krew w kale lub moczu.
Diagnoza:
Pierwszym objawem, który sprawia, że ginekolog bierze pod uwagę tę chorobę, są najczęściej wyczuwalne w czasie badania guzkowate zgrubienia w okolicach miednicy, które bolą, gdy się ich dotyka. Lekarz, aby potwierdzić swe przypuszczenia i zlokalizować miejsce, gdzie zagnieździło się endometrium, zleca zwykle USG oraz badanie krwi (tzw. poziom markera CA-125, który może oznaczać nowotwór macicy lub jajnika, ale też przewlekły stan zapalny lub infekcję tych organów, czyli np. endometriozę). Czasami pomocna jest też tomografia komputerowa. Jedynym badaniem, które pozwala bezbłędnie rozpoznać tę chorobę, jest laparoskopia, czyli wprowadzenie pod skórę, przez maleńkie nacięcie, miniaturowej kamery, dzięki której lekarz może obejrzeć ognisko choroby (a nawet, podczas tego samego zabiegu, usunąć je, jeśli uzna, że to konieczne).
Leczenie:
Endometrioza to choroba przewlekła, która może przez 10 albo 20 lat nie zaostrzać się i nie powodować żadnych nowych dolegliwości. Lekarze często zalecają więc po prostu czekanie. Jeśli nie pojawiają się silne dolegliwości, a łagodny ból występuje raz na miesiąc i trwa tylko przez kilka godzin, lekarz może uznać, że nie warto przeprowadzać operacji ani podawać silnych leków. Zawsze jednak decyzję taką muszą poprzedzać dokładne badania!
Czasem zaleca się terapię hormonalną, np. w postaci tabletek antykoncepcyjnych, podawanych bez siedmiodniowych przerw. Dzięki temu kobieta nie miesiączkuje, nie następuje więc złuszczanie błony śluzowej macicy ani endometrium, które zagnieździło się w innej części ciała. Choroba nie rozwija się, a zatem ewentualne torbiele mogą się zmniejszyć lub nawet całkiem wchłonąć.
Endometriozę usuwa się też operacyjnie, najczęściej podczas laparoskopii, czyli zabiegu, w czasie którego przez niewielkie nacięcie wprowadza się do organizmu miniaturową kamerę. Pod jej czujnym okiem przeprowadza się zabieg laserem lub skalpelem. Niestety, zwykle wcześniej czy później endometrioza powraca i znów trzeba podawać hormony lub przeprowadzić zabieg. Średnio robi się to co cztery lata.
4. Wysokie stężenie prolaktyny (Hiperprolaktynemia)
Na czym polega:
Prolaktyna (PRL) jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową. Odpowiada za powstawanie i wydzielanie mleka u kobiet. Normalnie jej poziom wzrasta po urodzeniu dziecka. Wysoki poziom prolaktyny może powodować zaburzenia jajeczkowania lub brak miesiączki. Do nadprodukcji prolaktyny może przyczyniać się niedoczynność tarczycy. W regulacji wydzielania prolaktyny bierze udział dopamina (działa hamująco poprzez receptory D2).
Hiperprolaktynemia jest zaburzeniem hormonalnym polegającym na występowaniu w surowicy krwi stężeń prolaktyny przekraczających wartości prawidłowe (w zależności od laboratorium - 20-25 ng/ml u kobiet, powyżej 15 ng/ml u mężczyzn). Nie jest chorobą, a jedynie objawem, dlatego bardzo ważne jest ustalenie jej przyczyny i w zależności od tego podjęcie odpowiedniego postępowania. Prolaktyna wpływa na wydzielanie gonadotropin przez przysadkę. Poziom LH i FSH jest wtedy zwykle prawidłowy lub nieznacznie tylko obniżony, jednak zmienia się amplituda ich wydzielania - maleje częstość i wielkość impulsów wydzielania. W szczególności pik LH w okresie okołoowulacyjnym może być zbyt słaby, by wywołać owulację. Stąd cykle bezowulacyjne.
Poza tym prolaktyna prawdopodobnie działa bezpośrednio na gonady, powodując zmniejszenie wydzielania progesteronu u kobiet (niewydolność ciałka żółtego) oraz testosteronu u mężczyzn.
Objawy:
- mlekotok;
- niepłodność;
- osłabienie libido;
- osteoporoza;
- objawy wywołane możliwą obecnością makrogruczolaka (bóle głowy, upośledzenie pola widzenia, neuropatie nerwów czaszkowych, niedoczynność przysadki, napady drgawkowe, wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa);
- akromegalia;
- tylko u kobiet: zaburzenia miesiączkowania (brak miesiączki, rzadkie miesiączkowanie), poronienia nawykowe;
- tylko u mężczyzn: ginekomastia, impotencja.
Diagnoza:
Hiperprolaktynemię stwierdza się na podstawie badania krwi wykazującego poziom prolaktyny w organizmie. Ponieważ stężenie jej może się zmieniać nawet z godziny na godzinę, dlatego badaniu najlepiej poddać się rano na czczo. Pokarm podwyższa bowiem poziom prolaktyny.
Czasem wykonuje się badania dodatkowe, takie jak:
- test ciążowy (kobiety);
- TSH, T3, T4 (w celu wykluczenia pierwotnej niedoczynności tarczycy - uwaga! wtórna niedoczynność nie powoduje hiperprolaktynemii);
- mocznik i/lub kreatynina (w celu wykluczenia niedoczynności nerek);
- próby wątrobowe;
- test z metoklopramidem (MTC).
Leczenie:
W przypadku hiperprolaktynemii wynikającej z przyjmowania leków można rozważyć przerwanie ich przyjmowania lub ich zmianę. W przypadku części leków podwyższających poziom prolaktyny można jednocześnie podawać bromokryptynę, ale nie zawsze jest to możliwe, np. bromokryptyna znosi lub osłabia działanie antagonistów receptora dopaminowego (w tej grupie mieści się wiele leków psychotropowych). Osłabienie ich działania (zwłaszcza nagłe) może prowadzić do nawrotu zaburzeń psychicznych. W przypadku hiperprolaktynemii wywołanej zaburzeniami czynności nerek, wątroby, tarczycy, należy leczyć chorobę podstawową - skutkiem czego powinna być normalizacja poziomu prolaktyny.
Farmakoterapię stosuje się w przypadku hiperprolaktynemii czynnościowej, a także jako leczenie pierwszego rzutu przy gruczolakach przysadki. Stosowane są leki będące agonistami dopaminy (tzn. pobudzające receptory dopaminowe, tak jak dopamina - i w ten sposób wpływające na hamowanie wydzielania prolaktyny: Bromergon, Bromocorn, Ergolaktyna (najczęściej stosowane), Parlodel, Norprolac, Dostinex, Permax.
5. Choroby tarczycy
Na czym polega:
Tarczyca to jeden z największych gruczołów wydzielania dokrewnego, a jej prawidłowe funkcjonowanie ma ogromny wpływ na zdrowie i płodność tak kobiety, jak i mężczyzny.
Najczęściej występującą chorobą tarczycy jest niedoczynność. Polega ona na niedostatecznym wydzielaniu hormonów przez tarczycę i wystąpieniu zaburzeń ogólnoustrojowych spowodowanych ich niedoborem.
Powodów takiego stanu może być wiele. Niedoczynność może być spowodowana na przykład uszkodzeniem lub zniszczeniem tkanki tarczycowej (tzw. niedoczynność tarczycy pierwotna) lub brakiem hormonu przysadkowego TSH (tzw. niedoczynność tarczycy wtórna).
Pierwotna niedoczynność tarczycy występuje dziesięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Uszkodzenie lub zanik tarczycy spowodowane są najczęściej przewlekłym stanem zapalnym, napromieniowaniem tarczycy izotopem promieniotwórczym jodu, operacją gruczołu lub naświetlaniem okolicy szyi promieniami rentgenowskimi.
Wtórna niedoczynność tarczycy jest następstwem braku wydzielania tyreotropiny (TSH) przez przysadkę. Powodem tego jest zwykle choroba przysadki lub rzadziej podwzgórza tzn. tkanki mózgu, która wydziela hormon pobudzający wydzielanie TSH.
Skutkiem chorób tarczycy (najczęściej niedoczynności) może być: zanik owulacji, niemożność zagnieżdżenia się komórki jajowej, nieregularne miesiączki lub ich zanik.
Objawy:
- spowolniona przemiana materii (tyjesz, mimo że właściwie niewiele jesz);
- niska temperatura ciała (powoduje to częste odczuwanie chłodu i złą tolerancję na zimno);
- wysokie stężenie cholesterolu we krwi;
- blada, zimna, sucha, szorstka i łuszcząca się skóra;
- obrzęki (szczególnie widoczne na twarzy);
- wypadanie włosów;
- kruchość i łamliwość paznokci;
- trudne gojenie się ran;
- niedokrwistość;
- spowolniona czynność serca, słabe tętno, kołatanie serca;
- senność i ogólne osłabienie;
- zaparcia;
- ochrypły głos;
- nerwowość;
- zaburzenia miesiączkowania;
- osłabienie słuchu, szum w uszach;
- bóle mięśni i stawów;
- depresja;
- omdlenia i zawroty głowy;
- bóle głowy (w tym migreny);
- zmniejszone libido;
- obfite lub bardzo obfite krwawienia miesiączkowe.
Leczenie:
Najczęściej zalecane leki to Eltroxin i Euthyrox. Należy przyjmować je na czczo, co najmniej godzinę przed jedzeniem, raz dziennie. Kobiety przyjmujące estrogeny (np. Premarin, pigułka antykoncepcyjna) mogą potrzebować więcej hormonów tarczycy. Insulina lub podobne leki doustne obniżające poziom glukozy również zmniejszają efektywność hormonów tarczycy. Leki obniżające cholesterol powinny być przyjmowane od czterech do pięciu godzin po hormonach tarczycy.
Przy niedoczynności tarczycy wskazane jest spędzanie urlopów nad polskim morzem ze względu na dobroczynne działanie występującego tam jodu. Nie zaleca się korzystania z tężni, ani jaskiń jodowych, gdyż ten rodzaj jodu jest w przypadkach niedoczynności tarczycy niewskazany.
6. Wole Hashimoto
Na czym polega:
Choroba ta - nazywana od nazwiska lekarza, który ją opisał - często występuje łącznie z niedoczynnością tarczycy. Wole Hashimoto to, inaczej mówiąc, przewlekłe zapalenie tarczycy. Choroba polega na wytwarzaniu przez organizm przeciwciał, które zamiast niszczyć obce lub szkodliwe substancje (np. bakterie lub wirusy, atakują własne komórki, w tym przypadku komórki tarczycy. Takie przewlekłe zapalenie gruczołu tarczowego często prowadzi do niedoczynności tarczycy.
Objawy:
powiększenie tarczycy do tego stopnia, że uciska ona gardło, dając uczucie jego pełności. W miąższu gruczołu powstają niewielkie guzki - przerost tarczycy ma z reguły charakter wola guzkowego.
- zmęczenie;
- osłabienie;
- przygnębienie;
- suchość skóry;
- zaparcia;
- słaba tolerancja zimna i chrypka;
- wydłużenie czasu trwania miesiączki.
Zazwyczaj jednak choroba Hashimoto przebiega bez żadnych objawów. Wtedy jedyne jej oznaki są widoczne w badaniach krwi, wykazujących zaburzenia równowagi hormonalnej tarczycy i obecność szkodliwych przeciwciał.
Diagnoza:
Rozpoznanie choroby Hashimoto opiera się przede wszystkim na wykryciu we krwi chorego zwiększonego miana przeciwciał przeciwtarczycowych. Badanie takie polega na zwykłym pobraniu krwi i ma za zadanie dostarczyć informacji o tym, czy u chorego występują przeciwciała, a jeśli tak, to w jakiej ilości. We fragmentach miąższu tarczycy uzyskanych na drodze biopsji cienkoigłowej widać nacieki limfocytów (komórek układu odpornościowego).
Leczenie:
Leczenie choroby Hashimoto jest trudne i często mało skuteczne, choć zdarzają się przypadki samoistnego wygaśnięcia przeciwciał przeciwtarczycowych. W chorobie tej przeważnie stosuje się hormony tarczycy, zaś we wczesnej fazie można stosować również leki hamujące proces autoimmunizacji lub leki przeciwzapalne. Dobre efekty osiąga się również podając choremu lek homeopatyczny o nazwie Padma 28.
7. Hormony
Nawet najmniejsze zmiany w układzie hormonalnym mogą przyczynić się do czasowej niepłodności.
Zaburzenia fazy lutealnej (sekrecyjnej)
W tym przypadku ciałko żółte (powstałe z resztek pęcherzyka, z którego uwolniło się jajeczko) produkuje za mało progesteronu. Hormon ten wstrzymuje dojrzewanie kolejnych pęcherzyków w cyklu (niemożliwa jest więc podwójna owulacja) i jest odpowiedzialny za prawidłowe przygotowanie wyściółki macicy (endometrium) do zagnieżdżenia zarodka. Śluzówka macicy ulega wtedy rozpulchnieniu, grubieje, a gruczoły i naczynia krwionośne powiększają się i rozszerzają. Faza lutealna normalnie trwa 12-16 dni. Maksymalne wydzielenie progesteronu wypada na 7 dni po owulacji. Jeśli jednak ciałko żółte produkuje za mało progesteronu (faza lutealna trwa wtedy zwykle krócej), śluzówka macicy nie jest dobrze przygotowana na implantację zarodka i wzrasta ryzyko wczesnego poronienia (zwykle przebiega niezauważenie, występuje w dniu spodziewanej miesiączki).
Najczęściej problemy z ciałkiem żółtym mają kobiety, które poroniły ciążę. Jednak zaburzenie to może również występować o kobiet płodnych. Zaburzenia fazy lutealnej można wyeliminować lekami hormonalnymi.
Wzrost estrogenu
Nawet niewielki wzrost estrogenu może być przeszkodą przy implantacji zarodka w ściance macicy i utrzymaniu ciąży. Najnowsze badania zespołu z Vanderbilt University Medical Center dowodzą, że okres, w którym macica jest zdolna przyjąć zarodek, wyznacza ściśle określone stężenie estrogenu. Nazbyt wysoki poziom tego hormonu zmienia w komórkach macicy aktywność genów związanych z implantacją, co natychmiast hamuje jej zdolność do przyjęcia zarodka.
* mIU = jednostki międzynarodowe mili; ml = mililitry; pg = pikogramy; ng = nanogramy; uIU = jednostki międzynarodowe micro; dl = decylitry; ug = mikrogramy; nmol = nanomole
8. Choroby zapalne miednicy mniejszej
Choroba ta występuje najczęściej u nastolatek i kobiet do 30. roku życia. Dotyczy zakażeń macicy, jajników, wyrostka robaczkowego, jajowodów i jelit w obrębie miednicy mniejszej. Do niepłodności najczęściej przyczynia się stan zapalny w jajowodach. Wywołują go zwykle bakterie, np. Chlamydia trachomatis, przenoszone drogą płciową. W efekcie jajowody stają się niedrożne, a jeśli stany zapalne się powtarzają, dochodzi do bliznowacenia jajowodów lub ich zniszczenia. Choroba ta może mieć również związek ze stosowaniem wkładek domacicznych. Statystycznie aż 20% kobiet, które miały objawy zapalenia miednicy mniejszej, staje się niepłodna. Choroba ta przyczynia się też do powstawania ciąży pozamacicznej.
9. Mięśniaki macicy
Genezy tej choroby szuka się w skłonnościach genetycznych, braku owulacji, wysokich poziomach estrogenów. Mięśniaki mogą doprowadzić do niepłodności, jeśli oddziałują na wyściółkę macicy, blokują jajowody czy zmieniają położenie szyjki macicy, blokując plemnikom drogę do niej. Cześć przypadków niepłodności u kobiet może być również spowodowana nieprawidłowymi skurczami macicy. Skurcze te, najsilniejsze w trakcie owulacji, prowadzą do powstawania fali, która przesuwa plemniki w kierunku jajowodów. Jeśli fale te są nazbyt słabe lub rzadkie przesuwają plemniki w dół w kierunku szyjki macicy.
10. Niewydolność jajników
Przedwczesna niewydolność ujawnia się u kobiety nawet około 35. roku życia. Wyczerpują się wtedy zasoby pierwotnych pęcherzyków w jajnikach. Pęcherzyki ulegają też zniszczeniu przy chemioterapii, radioterapii i pod wpływem leków przeciwnowotworowych. Czasami przyczyny uszkodzenia jajników są nieznane i mogą być tylko przejściowe, np. miec charakter immunologiczny. Aby stwierdzić niewydolność jajników, robi się badania hormonalne (poziom FSH powyżej 30 U/l, a estrogeny poniżej 30 g/ml), laparoskopię lub pobiera wycinek jajnika do badania.
11. Czynnik jajowodowy
Najczęściej wskazuje się na zrosty w jajowodach lub niedrożność jajowodów (odcinek dystalny, środkowy lub proksymalny). Mogą również występować zrosty okołojajowodowe. W każdym przypadku komórka jajowa nie może zostać przechwycona przez strzępki jajowodów lub ma utrudnioną drogę przez jajowody. Zrosty i niedrożność jajowodów leczy się laparoskopowo lub chirurgicznie.
12. Zaburzenia układu odpornościowego
W tym przypadku kobieta wytwarza przeciwciała przeciwko plemnikom, dlatego jej organizm rozpoznaje nasienie jako obcy antygen i niszczy je. Może też dojść do zaburzeń autoimmunologicznych. Układ odpornościowy atakuje wówczas własne komórki. W konsekwencji może dojść do przedwczesnej niewydolności jajników.
13. Wady anatomiczne
Najczęstsze to: niedorozwój macicy, tyłozgięcie macicy, wady w budowie jajowodów. Niepłodność może też być wynikiem chorób przewlekłych: cukrzycy, chorób nerek, nadciśnienia czy np. powikłań po pęknięciu wyrostka robaczkowego.
14. Ciąża pozamaciczna
Każda zwiększa ryzyko niepłodności o 40% i przyczynia się do następnej. Przy ciąży pozamacicznej istniej też możliwość pęknięcia jajowodu, co może poważnie zagrażać życiu kobiety lub nawet prowadzić do jej śmierci.
15. Leki
Mogą powodować czasową niepłodność, np. hormony, leki antydepresyjne, antybiotyki, środki przeciwbólowe czy aspiryna. Najczęściej jednak są to zaburzenia całkowicie przejściowe, które ustępują po odstawieniu leku.
16. Infekcje
Najczęściej do niepłodności przyczyniają się infekcje układu moczowego i płciowego bakteriami Chlamydia trachomatis, Ureaplasma urealyticum i Mykoplasma hominis. Bywa jednak tak, że niepłodność związana jest z zakażeniem wirusem opryszczki.
17. Czynnik szyjkowy
Niedostateczne otwarcie szyjki macicy, mała produkcja śluzu, zbyt duża gęstość śluzu, nieprawidłowy skład śluzu szyjkowego (spowodowany przewlekłymi zakażeniami) lub brak śluzu (wynik przebytych zabiegów na szyjce macicy) mogą również przyczyniać się do niepłodności.
NIEPŁODNOŚĆ MĘSKA
Czynniki ryzyka niepłodności mężczyzn
Infekcje narządów miednicy mniejszej:
• rzeżączkowe zapalenie jąder
• świnkowe zapalenie jąder
• gruźlica
• kiła
• choroby przenoszone drogą płciową
Choroby układowe:
• układu krążenia
• przewlekłe zapalenie nerek
• cukrzyca
• niedokrwistość
• zaburzenia odżywiania
• czynna gruźlica i przewlekłe choroby układu oddechowego
• choroby trzustki i wątroby
• alkoholizm
Czynniki środowiskowe:
• ołów
• arszenik
• barwniki anilinowe
• przegrzanie
• promieniowanie jonizujące
• i elektromagnetyczne
• palenie tytoniu
Leki:
• morfina i jej pochodne
• kokaina
• duże dawki chininy
• duże dawki androgenów
• i kortykosteroidów
• cymetydyna
• salazosulfapirydyna
• spironolakton
• nitrofurantoina
Wiek:
• powyżej 40. roku życia
Ubiór:
• obcisłe ubrania
• ubrania ze sztucznych tworzyw (podnoszące temperaturę jąder)
1. Parametry nasienia
W analizie tzw. spermogramu - czyli podstawowego badania nasienia - pod uwagę bierze się liczbę plemników, ich ruchliwość i morfologię. Bada się również płyn nasienny. Badanie to jest podstawowym testem na płodność mężczyzny. Na 4 dni przed nim należy powstrzymać się przed ejakulacją, gdyż każda zmniejsza ilość plemników o 1/3. Nasienie musi być dostarczone do badania w przeciągu pół godziny. W przeciwnym wypadku plemniki zaczynają obumierać lub tracą żywotność.
Przyjmuje się, że mniej niż 20 milionów plemników w mililitrze wskazuje na niepłodność, jednak nie jest to czynnik uniemożliwiający zajście w ciążę. Ruchliwość plemników oceniana jest natomiast w skali od 1 do 4. Jeśli plemniki wykazują ruchliwość od 1 do 3, mogą mieć problemy z dotarciem do jajeczka. Przy badaniu przyczyny niepłodności ocenia się również, czy plemniki nie sklejają się ze sobą i czy w ejakulacie znajduje się odpowiednia liczba normalnej wielkości plemników (badanie morfologiczne powinno wykazać, że co najmniej połowa plemników jest odpowiedniej wielkości).
Płyn nasienny jest badany oddzielnie. Większość mężczyzn wytwarza 2,5 do 5 ml nasienia podczas wytrysku. Zarówno mniejsze, jak i większe objętości mogą mieć wpływ na płodność. Mniejsze objętości świadczą na przykład o schorzeniach gruczołu krokowego, częstych stosunkach seksualnych, a jeśli są mniejsze niż 1 ml - o przeszkodzie w przewodach nasiennych. Nadmierne objętości mają związek z zapaleniem pęcherzyków nasiennych. W kompleksowych badaniach sprawdza się również poziom enzymów w płynie nasiennym, np. fryktozy i alfa-glukozydazy. Ich niskie stężenie może świadczyć o niedrożności przewodu najądrzy.
2. Żylaki powrózka nasiennego
Dotyczą niemal 20% wszystkich mężczyzn i około 30% mężczyzn niepłodnych. Żylaki powrózka nasiennego stopniowo pogarszają jakość plemników oraz zmniejszają płodność u mężczyzn. Mechanizm tego zaburzenia nie jest do końca wyjaśniony, choć wskazuje się jego powiązania z rozszerzeniem żył i tym samym ociepleniem jąder, co może prowadzić do zmniejszenia budowy i ruchliwości plemników. Podwyższona temperatura niekiedy blokuje także enzymy w akrosomie, co uniemożliwia zapłodnienie.
3. Zakażenia
Najczęściej spotyka się zakażenia przenoszone drogą płciową, wywołane przez bakterię Chlamydia trachomatis lub Mycoplasma hominis. Bakterie przyczepiają się do powierzchni plemników, zmniejszając ich ruchliwość. Nieleczone zakażenia mogą wywoływać powikłania, a nawet prowadzić do trwałej niepłodności. Jeśli dojdzie do zakażenia najądrzy, wzrasta ryzyko zbliznowacenia i ich uszkodzenia. Konieczna jest wtedy kuracja antybiotykami. Niebezpieczna jest także dziecięca choroba świnka. Gdy wystąpi po okresie dojrzewania, może doprowadzić do zniszczenia jąder u 25% chorych mężczyzn.
4. Niedobór hormonów
Zaburzenie zwane hypogonadyzm polega m.in. na niedoborze hormonu (GnRH), który wpływa na uwolnienie hormonów przysadki. Zaburzenie to najczęściej rozpoznawalne jest po urodzeniu, ale może też powstać na skutek guzów przysadki czy mózgu, a także w wyniku radioterapii czaszki. W odpowiedzi na niskie stężenie LH obniża się też stężenie testosteronu, a to doprowadza do zmniejszenia wytwarzania plemników. Bywa też tak, że uszkodzone jądra nie są w stanie syntetyzować testosteronu w odpowiedzi na LH przysadki.
5. Zaburzenia autoimmunologiczne
Występuję u ok. 10% mężczyzn mających problemy z płodnością. Przeciwciała atakują wówczas komórki własnego organizmu (w przypadku niepłodności - plemniki), gdyż rozpoznają je jako obce antygeny. Przeciwciała takie wstępują, na przykład, u mężczyzn, którym przecięto nasieniowody. Atakują poszczególne części plemników, osłabiając ich ruchliwość lub powodując zlepianie. Jeśli przeciwciała plemnikowe są we krwi i śluzie szyjkowym kobiety, plemniki nie są w stanie przeniknąć przez tę barierę.
6. Nowotwory i radioterapia
Zarówno choroby nowotworowe, jak i metody ich leczenia (chemioterapia i radioterapia) niszczą komórki plemnikotwórcze. Im bliżej narządów płciowych znajduje się źródło radioterapii, tym większe uszkodzenie jąder i wyższe ryzyko niepłodności. Po napromieniowaniu najczęściej występuje trwałe uszkodzenie jąder. Niekiedy jednak spermatogeneza wraca po kilku latach. W celu dalszej prokreacji pacjenci powinni złożyć nasienie w kriobanku.
7. Tryb życia
Stres, palenie tytoniu, picie alkoholu, zła dieta, otyłość mogą wpływać na zmniejszanie hormonu LH, a tym samym na liczbę, ruchliwość i czas życia plemników. Mężczyznom mającym problemy z płodnością poleca się dietę bogatą w selen i cynk (niezbędne do prawidłowego powstawania i dojrzewania plemników). Więcej - patrz ramka poniżej.
8. Wsteczna ejakulacja
W tym przypadku mięśnie cewki moczowej nie kurczą się we właściwy sposób i plemniki przesuwają się do pęcherza moczowego, zamiast wypływać na zewnątrz przez ujście cewki.
Wsteczna ejakulacja może występować czasowo np. podczas przyjmowania niektórych leków na uspokojenie lub nadciśnienie.
9. Choroby
Cukrzyca, zaburzenia tarczycy, choroby nerek, stwardnienie rozsiane, schorzenia pęcherza moczowego, zabiegi na gruczole krokowym, uraz rdzenia kręgowego mogą mieć wpływ na płodność, np. są odpowiedzialne wsteczną ejakulację, brak wytrysku, żywotność plemników.
Niepłodność i tryb życia
Mężczyźni
Co szkodzi?
• siedzący tryb życia;
• brak ruchu;
• szkodliwe warunki pracy (wysokie temperatury, promieniowanie elektromagnetyczne, metale ciężkie itp.);
• zła dieta (może również wpływać na zmiany w budowie i ruchliwości plemników);
• nadmiar alkoholu;
• leki, które mogą niekorzystnie wpłynąć na jakość nasienia czy zmniejszyć sprawność seksualną;
• przegrzanie jąder (gorące kąpiele i sauna).
Co pomaga?
• wypoczynek;
• rozsądnie ćwiczenia fizyczne;
• ograniczenie ilości stosunków seksualnych do jednego co kilka dni, z wyjątkiem okresu, kiedy kobieta jajeczkuje (odbywanie stosunków codziennie albo nawet kilka razy dziennie, na dwa dni przed i w dzień owulacji poprawia odsetek ciąż);
• dieta niskotłuszczowa, bogata w produkty pełnoziarniste, owoce, warzywa;
• zrzucenie zbędnych kilogramów w przypadku nadwagi;
• witamina C poprawia wchłanianie w przewodzie pokarmowym takich związków, jak cynk, miedź, potas, wapń, a jednocześnie poprawia żywotność i przeżywalność plemników; może również zapobiegać zlepianiu się plemników;
• witamina E, antyutleniacz, poprawia płodność u mężczyzn z normalną ilością plemników, ale dużym stężeniem wolnych rodników we krwi i w płynie nasiennym;
• mężczyznom z niskim poziomem cynku w organizmie pomoże cynk w tabletkach.
Kobiety
Co szkodzi?
• przebyte infekcje dróg rodnych i choroby immunologiczne;
• palenie papierosów (kobiety wypalające 20 papierosów dziennie mają o 20% mniejszą szansę na zajście w ciążę);
• częste irygacje pochwy (mogą zaburzyć płodność poprzez zaburzenie biocenozy, tj. składu bakteryjnego pochwy, i zwiększanie ryzyka procesów zapalnych narządów rodnych);
• stosunki płciowe z wieloma partnerami, niestosowanie prezerwatyw, odbywanie stosunków podczas krwawienia miesięcznego prowadzi do wzrostu ryzyka zakażenia mikroorganizmami przenoszonymi drogą płciową, co może spowodować rozwój zakażenia miednicy mniejszej i w efekcie niepłodność lub ryzyko ciąży pozamacicznej.
Co pomaga?
• unikanie stresujących sytuacji;
• wypoczynek;
• higieniczny tryb życia;
• rezygnacje różnego rodzaju używek jak tytoń, alkohol;
• stosowanie odpowiedniej diety bogatej w mikroelementy, zwłaszcza w cynk, żelazo, miedź i magnez, które wspierają czynność układu rozrodczego, witamin) oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych;
• zażywanie witamin C i E, które jako antyutleniacze chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, które źle wpływają na pracę układu rozrodczego;
• utrzymanie odpowiedniej masy ciała.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post