Rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego

Różne informacje,czasem dziwne a czasem bardzo interesujące, o badaniach medycznych
Asystentka

Rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego

Post autor: Asystentka »

r n. społ. Błażej Kmieciak, Zakład Prawa Medycznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Fundacja Wsparcia Psychospołecznego w Łodzi

Skróty: NRL – Naczelna Rada Lekarska, RPPSP – Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, UOZP – ustawa o ochronie zdrowia psychicznego
Wprowadzenie

W połowie sierpnia 2015 roku minęło dokładnie 10 lat od nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, której efektem było wprowadzenie instytucji Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (dalej rzecznik lub RPPSP).1 Czas ten pozwala na dokonanie pewnych ogólnych podsumowań oraz ukazanie roli tych urzędników dla szeroko rozumianego systemu ochrony zdrowia psychicznego. Warto przy tej okazji odpowiedzieć na kluczowe pytania: Czy RPPSP są potrzebni? Jaką pełnią rolę? Czy swoim postępowaniem przyczyniają się do terapeutycznych sukcesów, czy też raczej stanowią zewnętrzny element mogący naruszać delikatny w swej materii ład społeczny oddziału psychiatrycznego? Niniejszy artykuł jest swoistą refleksją autora, który od początku istnienia przywołanej instytucji, przez blisko osiem lat, miał możliwość wypełniać funkcję rzecznika, a więc psychiatrycznego ombudsmana.2 Proponowane rozważania warto rozpocząć od przedstawienia dwóch przykładów pomocnych w dokładniejszym ukazaniu funkcji oraz roli, jaką wypełniają tytułowi urzędnicy.
Pierwszy przykład

Rzecznik został wezwany do pacjentki przebywającej w części obserwacyjnej oddziału. Pacjentkę przyjęto do szpitala bez jej zgody, na podstawie art. 23 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (dalej UOZP)3 z powodu wyraźnych objawów psychotycznych. Twierdziła, że jest prześladowana przez wszystkich lokatorów bloku. Podkreślała, że jej sąsiedzi nachodzą ją w szpitalu. Negowanie opisanych doznań wywoływało u pacjentki agresję fizyczną w stosunku do otoczenia. Rzecznik w trakcie rozmowy z pacjentką powiadomił ją, że ma prawo oczekiwać wszelkich informacji na temat swojego stanu zdrowia. Dodał, że może składać pisemne wnioski, pytania oraz skargi dotyczące działań personelu. Pacjentka po wizycie rzecznika każdego dnia wyrażała żądanie wypisu ze szpitala. Oczekiwała wglądu do dokumentacji medycznej oraz składała kolejne pisma opisujące rzekome naruszenia jej praw. Ponadto regularnie dzwoniła na policję. Stan zdrowia pacjentki się pogorszył. Dochodziło do częstszych napadów złości, zaczepiała pacjentów i personel. Pojawiała się konieczność unieruchomienia jej.
Drugi przykład

Rzecznik w trakcie wizyty na oddziale leczenia osób uzależnionych dostrzegł unieruchomionego w łóżku pacjenta, który nie miał na sobie ubrania. Był w stanie majaczenia alkoholowego. Zwróciwszy pielęgniarkom uwagę, że taka sytuacja stanowi naruszenie praw pacjenta, został powiadomiony, że osoba ta nieustannie zrywa pieluchy, które ma założone. Ponadto okazało się, że na oddziale zabrakło pielucho-majtek. Pielęgniarki przykryły pacjenta. O sprawie został powiadomiony ordynator, który upomniał personel. Zaproponowano także, by rzecznik raz w miesiącu przeprowadzał zajęcia dla pacjentów dotyczące przysługujących im praw. Podobne zajęcia zorganizowano dla personelu pielęgniarskiego.
Terapia i konflikt

Pierwszy przykład dotyczy częstej na terenie szpitala sytuacji – spotkanie osoby chorej psychicznie z urzędnikiem (zwłaszcza jeśli występują u niej objawy psychotyczne), ma unikalny charakter. Wspomniana pacjentka częstokroć wypowiadała treści niepokrywające się z rzeczywistością. Była pobudzona, przejawiała agresję fizyczną i słowną. Z tego powodu relacja nie była najczęściej zwykłą wymianą zdań, jaką zaobserwować można w urzędzie pomiędzy urzędnikiem a petentem. Bez względu na stan kliniczny pacjenta rzecznik ma obowiązek dotrzeć do niego. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowego trybu i sposobu działań RPPSP wskazano, że urzędnik ten ma siedem dni na nawiązanie kontaktu z pacjentem. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego gwarantuje mu z kolei możliwość wejścia na oddział obserwacyjny oraz odbycia rozmowy w warunkach zapewniających poufność wypowiedzi pacjenta (art. 10b ust. 4 pkt 1). W trakcie pierwszych konkursów na rzeczników w sposób szczegółowy zwracano uwagę na doświadczenie praktyczne przyszłych psychiatrycznych ombudsmanów. Nie przez przypadek zatem w gronie pierwszych rzeczników znaleźli się przede wszystkim psycholodzy, pedagodzy, socjolodzy oraz pielęgniarki.4 Z kolei prawnicy stanowili i nadal stanowią mniejszość. Wydaje się, że opisany przykład w pewnym sensie wyjaśnia te proporcje. Jak podkreślał w 2006 roku Jędrzej Duda, specyfika owych rzeczników polega na tym, że pracują oni bezpośrednio w środowisku, z którego pochodzą ich klienci.5 Oznacza to, iż klient nie przychodzi do ich biura lub urzędu, ale częstokroć to sam rzecznik udaje się do osoby proszącej go o pomoc. Jednocześnie nie można zapomnieć, że wspomniani petenci „są przede wszystkim w roli” pacjentów. Stąd też rzecznik, wypełniając funkcję urzędnika państwowego, zostaje wciągnięty w relację terapeutyczną. Jego zachowanie, sposób przedstawiania informacji oraz działania, jakie podejmie, mogą mieć na pacjenta wpływ pozytywny oraz – co przedstawiono w przykładzie – negatywny. Na taką prawidłowość zwrócili uwagę Bartosz Łoza oraz Rafał Wójcik. Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku opublikowali oni jeden z pierwszych artykułów odnoszących się do działań podejmowanych przez rzeczników.

W artykule pod tytułem „Rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego: nowe doświadczenia, stare błędy” dokonali analizy postępowania jednego z omawianych urzędników pracujących na terenie szpitala psychiatrycznego w Tworkach. Autorzy skrytykowali sposób podejmowanych przez niego działań. Zwrócili uwagę, że po rozmowie z urzędnikiem u jednej z pacjentek dostrzeżono (podobnie, jak w przykładzie) pogorszenie się stanu jej zdrowia. Zaznaczono, iż praktyki podejmowane przez wspomnianego ombudsmana powodowały pojawienie się niekorzystnej atmosfery na oddziale.6 Omawiany artykuł spotkał się również z krytyką. Zaproponowany przez autorów sposób narracji umożliwiał łatwe skojarzenie opisywanej osoby z konkretną postacią. W tekście bezcelowo ponadto analizowano liczbę dni, w trakcie których z racji urlopu lub zwolnienia rzecznik był nieobecny w pracy.6 Bez względu jednak na to, w artykule zaprezentowano kliniczne znaczenie pracy rzeczników, na co dzień rozmawiających z pacjentami. To charakter tych rozmów został poddany krytyce. Wskazywano, iż rzecznik musi mieć przygotowanie terapeutyczne. Podobne głosy pojawiły się również w 2012 roku. To wówczas do Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL) oraz do konsultanta krajowego w dziedzinie psychiatrii zaczęły wpływać skargi na działanie rzeczników. Krytykowano niezapowiedziane kontrole, naruszające UOZP dokonywanie wglądu do dokumentacji pacjenta, podejmowanie działań skutkujących pogorszeniem się stanu osób hospitalizowanych. Wskazywano ponadto, że zdarzają się przypadki podburzania pacjentów. Władze NRL dodały, że pojawia się także problem odmiennej interpretacji UOZP.7

Krytyka działań rzeczników, jak i informacja płynąca z pierwszego przedstawionego przykładu skłaniają do zwrócenia uwagi, że rzecznik jest unikalnym przykładem „urzędnika klinicznego”. Jako prorocze wręcz w tym kontekście należy uznać słowa, jakie w styczniu 2006 roku, w trakcie pierwszego egzaminu na rzeczników, wypowiedział prof. Stanisław Pużyński, ówczesny konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii: rzecznicy są de facto nową profesją psychiatryczną. Nie ulega zatem wątpliwości, że każde z działań, jakie ten specjalista podejmuje wobec pacjenta, powodować może u osoby leczonej poprawę lub pogorszenie się stanu zdrowia. Rzecznik codziennie tym samym nawiązuje relację terapeutyczną. Warto jednak pamiętać, że jej pojawienie się możliwe jest wyłącznie w momencie, gdy omawiany urzędnik unikać będzie trzech kardynalnych błędów.

Jak wskazywał Antonii Kępiński, są nimi błędy:

arbitralności („Zawsze wiem lepiej”),
pseudoprofesjonalizmu („Jestem urzędnikiem państwowym, więc z nadania mam kompetencje”) oraz
maski (udawanie kogoś innego, postawa nienaturalna).8

Rzecznik, informując pacjenta, może jednocześnie okazać mu empatię oraz wzbudzać nadzieję odzwierciedlającą realny charakter sytuacji. Świadomość tej relacji powoduje, że prawa człowieka, na straży których stoi urzędnik, muszą być analizowane w kontekście sytuacji klinicznej pacjenta. Dekada pracy rzeczników uświadamia, że prawo może być wykorzystane jako element towarzyszący terapii. Prawa pacjenta, jako element regularnych dyskusji, jeśli prezentowane są w sposób kompetentny, jeśli walka o ich przestrzeganie ma charakter niezależnej interwencji, mogą wówczas spełniać rolę terapeutyczną określaną mianem nomoterapii (gr. nomos – prawo, therapeia – leczyć). Jak w praktyce jednak wygląda działanie nomoterapeutyczne?9 Zgodnie z art. 10a–10d UOZP zadaniem rzecznika jest działanie mające na celu ochronę praw osób przebywających w szpitalu psychiatrycznym. Ma on podjąć je w chwili, gdy pojawi się podejrzenie, że owe prawa mogły być naruszone przez działanie personelu medycznego. Rzecznik ma informować pacjenta i jego rodzinę. Może on także prowadzić działalność edukacyjną w zakresie praw pacjenta. Pierwszy z opisanych przykładów zwraca jednak uwagę, że interwencje te, wykonywane bez uwzględnienia sytuacji zdrowotnej pacjenta, mogą prowadzić do paradoksalnej sytuacji. Oto rzecznik, podejmując działania w sposób nieprzemyślany, sam może stać się źródłem naruszenia praw pacjenta, w tym przypadku prawa zapisanego w art. 12 omawianej ustawy. Wskazano w nim, że powrót do zdrowia pacjenta powinien odbywać się w sposób jak najmniej dla niego uciążliwy. Oznacza to, iż wszelkie działania diagnostyczne oraz terapeutyczne winny brać pod uwagę złożoną i trudną sytuację chorego. Rzecznik jest tym „aktorem działań medycznych”, który ma za zadanie troszczyć się o sytuację prawną pacjenta, jednocześnie jednak uwzględniając jego sytuację zdrowotną. Urzędnik ten, dostrzegając, że są łamane prawa pacjenta, zobowiązany jest do podjęcia odpowiednich kroków.
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post